Catharsia: een boek ter bestrijding van educatieve alzheimer

Na een lange onderwijscarrière is Sjef Drummen, onder andere bedenker van het onderwijsconcept Agora, maar bovenal zelfbenoemd onderwijskunstenaar, afgelopen maand met officieel pensioen gegaan. Officieel, want al hoewel hij zeker meer tijd heeft om te schilderen, blijft hij, zoals hij het zelf vaak noemt, graag strijden tegen de ‘educatieve alzheimer’. Bij zijn afscheid presenteerde hij zijn boek: Catharsia. Een boek over zijn leven, zijn visie op onderwijs en meer. 

Kinderen zijn autodidactische leermachines: je hoeft alleen maar van de uitknop af te blijven!

Catharsia

Wie er van overtuigd is dat onderwijs vooral moet gaan over meetbare prestaties, mogelijk gemaakt door leerlingen op jonge leeftijd te verdelen in kunstmatig ingedeelde niveaus en het luisteren naar effectieve directe instructie, hoeft niet verder te lezen. Voor wie graag ruimer denkt over het doel van onderwijs, open wilt staan voor een andere visie op leren en van een mooi vormgegeven boek houdt, kan deze review zeker de moeite waard zijn. Catharsia is waar kunstboek waar Sjef je middels verhalen, onderzoeken en beelden meeneemt in zijn verhaal. Hij gaat daarbij in op zijn leven, het ontstaan van de school Niekée, het onderwijsconcept Agora, zijn visie op leren en bovenal een andere kijk op onderwijs.

Agora

Voor wie niet bekend is met Agora onderwijs: dit onderwijsconcept is in 2014 ontstaan op het Niekée college, een VO school in Roermond. Uitgangspunt is dat iedere leerling (vmbo, havo, vwo) een eigen leerroute volgt die aansluit op zijn eigen niveau. Tegelijkertijd wordt het eindniveau van elke leerling gegarandeerd op basis van het advies van de basisschool. Leerlingen werken er vanuit eigen talent en ambities. Vakken, toetsen, klassenroosters en huiswerk zijn ingeruild voor challenges, samenwerken en coaching door leraren. Inmiddels zijn er meerdere scholen in Nederland die met het concept werken. Meer informatie kun je hier (site) en hier (onderzoeksrapport) vinden. De Agora scholen vorm tegenwoordig een stichting waarbinnen zijn gezamenlijk optrekken. Voor meer informatie kun je contact opnemen met Mathijs Drummen (mathijs@vernieuwenderwijs.nl).

Het boek

Het eerste deel van het boek is een biografie van Sjef, ook wel aangeduid als autodidactisch leren. Het geeft je als lezer inzicht in wie Sjef is en waar hij vandaan komt. Kernwoorden daarbij zijn het dogmatische katholicisme, de wetenschap en kunst. Dingen die ook zeker zijn terug te vinden in de manier waarop Sjef les heeft gegeven en naar onderwijs kijkt. In het tweede deel volgt het ontstaan van Niekée, een school in Roermond die menig prijs heeft gewonnen voor het bijzondere gebouw. Hierna volgen enkele delen waarin wordt ingegaan op het ontstaan van onderwijsmodel Agora en hoe dit in de praktijk heeft uitgepakt. In het laatste deel van het boek blikt Sjef vooruit: waar gaat het onderwijs naartoe? Het boek geeft je een uitgebreide kijk in het leven van ‘Sjef Drammen’, waar deze bijnaam vandaan komt en bovenal hoe onderwijs ook kan zijn.

Als je aan onderwijsinnovatie begint, moet je dat niet met te veel mensen doen, maar moet je zorgen dat de pioniers in de lead zijn.

Voorbeelden

Het boek staat vol interessante onderwerpen die uitgebreid worden beschreven. Eén onderwerp is uiteraard de visie en uitvoering van Agora. Zo wordt er ingegaan op wat de drijfveren waren om met Agora te beginnen. Dingen die hierbij naar voren komen zijn onder andere de lage leermotivatie (Martens, 2016), de noodzaak van autonomie en de grote verschillen tussen leerlingen. Vervolgens wordt er uitgelegd hoe het concept van Agora (plein) bestaat uit vijf werelden: wetenschap, kunst, maatschappij, ethisch en spiritueel.

Als Steve Jobs had geluisterd naar ICT’ers, was er nooit een iPad gekomen.

Het is vanuit deze werelden dat het onderwijs en de daaruit voortkomende challenges zijn vormgegeven. Daarbij wordt er verderop in het boek ook uitgebreid ingegaan op hoe dit er in de praktijk uitziet. Het wordt duidelijk hoe de lessen er uitzien en hoe het leerproces van de leerlingen in beeld wordt gebracht. Interessant om te lezen en te vergelijken met je eigen onderwijs. Wat vind je er van? Zou je iets kunnen meenemen in je eigen lessen?

Een kunstboek over onderwijs

Zoals valt te verwachten van een onderwijskunstenaar, is het boek geen standaard leesboek. Het is een kunstboek, waar foto’s, quotes en kunst onderdeel zijn van de verhalen. Je kunt wel stellen dat de visie van Sjef duidelijk naar voren komt door de manier waarop het boek is vormgegeven. Dit alles maakt het naast een interessant boek, ook een mooi boek om door te bladeren en in de kast te hebben staan.

Buiten de bestaande norm denken

Wie vaker onze artikelen leest weet dat we diep ingaan op onderwijsonderzoek, maar tegelijkertijd ook graag bezig zijn met het denken over onderwijs. We zijn voorstander van evidence-informed onderwijs, maar willen ons niet blindstaren op de gedachte dat didactiek zonder pedagogiek kan en dat onderwijs vooral over meetbare resultaten moet gaan. We vinden het belangrijk om stil te staan bij waarom we onderwijs organiseren zoals we het doen en om genuanceerd te denken over leren. Zo bezochten we in New York de Brooklyn Free School en lezen we graag boek over onderwijsvragen om onszelf te blijven afvragen waarom we de dingen doen die we doen. Soms doen we immers dingen terwijl het ook anders kan. Het is vanuit die blik dat we dit boek hebben gelezen en het is ook die blik die je nodig hebt om dit boek rustig tot je te nemen.

Prachtig vormgegeven vanuit een heldere visie

Doe je dat, dan lees je dat dit geen standaard boek over leren en onderwijs is. Het is geschreven door een onderwijskunstenaar die een heldere, soms ietwat ongenuanceerde visie heeft op leren. Tegelijkertijd heeft diezelfde kunstenaar een onderwijsconcept neergezet waar leerlingen veelal buiten het bestaande systeemdenken succes naar een diploma en meer dan dat toewerken. Het zet aan tot kritisch nadenken over hoe we het onderwijs veelal hebben georganiseerd. Is visie van Sjef daarop het antwoord? Vast niet voor alle leerlingen, zoals het ook niet voor alle leerlingen normaal moet zijn om gedemotiveerd in busopstelling naar een effectieve directe instructie moeten luisteren, omdat zij op die manier nieuwe kennis tot zich moeten nemen.

Wat wel duidelijk is, is dat Sjef zijn verhaal veel bouwstenen bevat waar wat ons betreft meer aandacht voor mag zijn in het onderwijs. Het is soms verwarrend, bijna frustrerend, als je bij het lezen van dit boek aan je eigen lespraktijk denkt – en dat is ergens heel goed. We hebben het dan ook met veel plezier gelezen én bekeken.

Laten we onszelf continu blijven afvragen wat, hoe en waarom we jonge mensen laten leren. Dat is precies waar dit boek over gaat. Een inhoudelijk interessant en prachtig vormgegeven boek voor onder de kerstboom!

Download artikel

Wessel Peeters

Mede-oprichter van Vernieuwenderwijs. Daarvoor onderwijskundige in het hoger onderwijs en leraar geschiedenis en maatschappijleer in het voortgezet onderwijs. Praat graag over en is graag bezig met: didactiek, curriculumontwerp, toetsing, leren leren en veranderkunde. Actieve ontwikkelaar, onderzoeker en spreker.