Curriculumkit: samen bouwen aan beter onderwijs

Als docent krijg je de laatste jaren te maken met veel ontwikkelingen. Voorbeelden hiervan zijn formatief evalueren, het werken met leerstrategieën en het werken met leerdoelen. Het zijn mooie ontwikkelingen die kunnen helpen bij het geven van goed onderwijs. Ze zorgen echter ook voor een uitdaging: want met welke werkvormen kun je dit toepassen in de les? En wat betekent het voor de toetsing? En hoe kun je hier nu goed met je vakgroep aan werken? Om hierbij te helpen, hebben we een toolkit ontwikkeld: de Curriculumkit.

Veel ontwikkelingen

Veel scholen zijn bezig met het verbeteren van hun onderwijs. Soms gebeurt dit met een module ‘leerstrategieën, soms met een het invoeren van een regel als ‘maximaal 1 toets per periode’, een andere keer met een losse workshop als ‘effectieve feedback geven’. Het zijn verschillende manieren, die stap voor stap kunnen bijdragen aan goed onderwijs. Uiteindelijk ligt het echter breder dan dat: de verschillende onderdelen hangen met elkaar samen, zo wordt gelukkig duidelijk voor steeds meer scholen.

Het gaat niet enkel over losse onderdelen als ‘anders lesgeven’ of ‘op een andere manier toetsen’, maar over het geheel: het vormgeven van een goed curriculum.

Het curriculum

Het plan van het leren, oftewel het curriculum (Taba, 1962), bestaat uit wat er wordt geleerd (doelen), hoe er wordt geleerd (lessen) en op welke manier dat wordt aangetoond (toetsing). Dit kan gaan over een week of periode, maar ook een geheel schooljaar.

Binnen een goed curriculum zijn deze onderdelen op elkaar afgestemd, ook wel ‘constructive alignment’ genoemd. Een krachtige manier om dit te doen, is via backward design: eerste de leerdoelen vaststellen, dan bepalen hoe dit uiteindelijk wordt getoetst en op basis daarvan de lessen vormgeven. Een goed curriculum vormt dan ook een samenhangend geheel, waarbij leerlingen middels krachtige lessen naar betekenisvolle toetsing toewerken.

Krachtige lessen

Door onderzoek en ervaring uit de praktijk wordt steeds duidelijker hoe we leerlingen goed kunnen laten leren en dus ook kunnen lesgeven. De combinatie van deze onderzoeken en ervaring maakt dat je een aantal ‘bouwstenen’ kunt formuleren die bijdragen aan krachtige lessen. Hieronder enkele bouwstenen.

Leerstrategieën (actief leren)
Leren is een actief proces: informatie wordt vanuit het werkgeheugen omgezet naar kennis in het langetermijngeheugen. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door actief kennis op te halen (retrieval practice), het leren te spreiden in de tijd (spaced practice) en door woord en beeld te combineren (dual coding).

Formatief handelen
Voor het leerproces is het essentieel om te weten waar je naartoe werkt en hoe je daar naartoe kunt werken (feedup). Op die manier kun je tussendoor effectieve feedback krijgen op waar je staat (feedback) en hoe je verder kan komen (feedforward). In samenhang met de leesstrategieën kan dit bijvoorbeeld middels een oefentoets, maar ook via activerende werkvormen zoals ‘denken-delen-uitwisselen’ of handige tools zoals de rubric van één (single-point rubric).

Leerdoelen
‘Wordt geen methodeslaaf’, een uitspraak die op onze opleiding regelmatig voorbij kwam. Een methode is een goed hulpmiddel, maar het moet geen doel op zichzelf worden om het uit te werken (tip: het is gemaakt om nooit uit te hebben!). Door te werken vanuit leerdoelen, waarop de toetsing en lessen zijn afgestemd, zorg je voor een samenhangend geheel: de feedup is helder en leerlingen kunnen vervolgens middels actief leren hier aan werken. Tevens ontstaan er meer ruimte om bij de feedback stil te staan en bezig te zijn met een actief leerproces.

Een manier om dit te doen is om te kijken naar de eindtermen (kerndoelen) en daar het onderwijs omheen te bouwen. Lees ook deze blogreeks waarin hier uitgebreid met een praktijkvoorbeeld wordt ingegaan.

Betekenisvol toetsen

Een toets, verslag of presentatie zijn manieren om het geleerde zichtbaar te maken oftewel de toetsen. Hoewel deze vormen soms passend zijn, zijn het ook vaak vormen die ‘standaard’ worden gekozen. Dit terwijl er zo veel manieren zijn om het geleerde zichtbaar te maken, die soms beter passen bij de doelen en meer ruimte geven aan leerlingen.

Een goed toetsprogramma bestaat uit afwisselende vormen van toetsing om een betrouwbaar beeld te geven wat van leerlingen kennen en kunnen. Ook biedt het ruimte aan leerlingen: de ene leerlingen leert sneller dan de ander (of heeft meer voorkennis) en bij de ene leerling past de ene toetsvormen beter dan bij de ander (vakspecifieke keuzes voorop gesteld).

Van onderwijs geven naar onderwijs vormgeven

Het werken aan krachtige lessen en betekenisvol toetsen vraagt om een andere vaardigheid dan het geven van onderwijs: het vraagt om het vormgeven van onderwijs. Daarbij gaat het over een samenhangend geheel van doelen, toetsing en lessen. Het is iets wat niet gedaan is met een verandering op papier of losse studiedag. Het vraagt om het stap voor samen, samen met collega’s, bouwen aan beter onderwijs.

Op basis van onze kennis over – en ervaring met – lesgeven, curriculumontwerp en innovatietrajecten hebben we een toolkit ontworpen om docenten daarbij te helpen.

De Curriculumkit

Het idee van de Curriculumkit is ruim een jaar geleden ontstaan. Regelmatig komen we op scholen waar teams de hulpvragen hebben rondom onderwerpen als; minder summatief toetsen, leerdoelen, het brein en leren, feedback en maatwerk bieden. Steeds meer bemerkten we daarbij hoe belangrijk het is om helder te hebben hoe sterk de verschillende vragen met elkaar samenhangen: minder toetsen is logisch als je je verdiept in leerstrategieën, maar dat kan pas als je tussendoor effectieve feedback geeft, etc. Een hulpvraag begint vaak klein, maar hangt dus eigenlijk altijd samen met het curriculum als geheel.

Daarnaast vinden we het essentieel dat iets diepgang heeft én concreet toepasbaar is voor in de les: net als de artikelen op onze blog willen we niet blijven hangen theorie of te veel bezig zijn met ‘mooie ideeën op A3 vel met post-its’ (studiedagen die we te veel voorbij zien komen). Daarbij vinden we het belangrijk van en met elkaar te leren en dit op leuke en actieve manier te doen.

De Curriculumkit is een leuk en praktische kaartspel wat is gemaakt om teams (vakkroepen) te ondersteunen bij het vormgeven van hun curriculum. Met behulp van het kaartspel bouw je als team stap voor stap aan een thema, hoofdstuk, project of periode. Dit doe je onder andere door de doelen vast te stellen, te bepalen hoe deze worden getoetst en welke werkvormen er kunnen worden ingezet om leerlingen daar naartoe te werken (backward design). Een handige canvas helpt daarbij om het (her)ontwerpproces stap voor stap de doorlopen. Aan het einde heb je concrete opzet voor de lessen liggen – praktisch dus. Daarnaast nodigt de toolkit middels kritisch vragen uit tot gesprekken over onderwijs die voorbij gaan aan de waan van de dag.

De toolkit is zo gemaakt dat je deze er steeds erbij kunt pakken als je met collega’s aan de lessen gaat werken: je print een nieuw canvas, pakt de toolkit erbij en bouwt samen met collega’s aan beter onderwijs.

Meer weten?
De Curriculumkit is naar verwachting in april 2020 beschikbaar. Op de hoogte blijven? Schrijf je dan in om updates te ontvangen. Meer weten over de Curriculumkit? Bekijk dan de Curriculumkit website.