Unplugged programmeren: zonder computer aan de slag!

Programmeren is een hot item in het onderwijs. Er zijn verschillende scholen die actief experimenteren, binnen Digitale Geletterdheid heeft het een rol en ook in het buitenland krijgt het steeds meer aandacht. Maar wanneer je met programmeren aan de slag wil gaan, dan heb je wel een computer nodig, toch? Fout! Je kunt ook aan de slag met Unplugged programmeren. De belangrijkste concepten van programmeren kun je namelijk ook ‘unplugged’: zonder apparatuur. In dit artikel kijken we naar voorbeelden van ‘unplugged programmeren’.

Waarom programmeren?

We schreven eerder al een artikel over waarom programmeren nu wel of niet belangrijk is. De conclusie is niet eenduidig: er zijn zowel voors als tegens te benoemen over het nut van programmeren op school. Wat daar belangrijk bij is, is de definitie van programmeren op school: gaat het over ‘code-kloppen’, of gaat het over een kennismaking?

We vinden het normaal dat elke leerling ergens in zijn of haar loopbaan een penseel of een potlood vasthoudt, maar we verwachten niet dat iedereen hier ook meteen een vervolgopleiding in doet. Wat dat betreft is programmeren hetzelfde: het zou goed zijn als elke leerling in aanraking komt met wat programmeren is en wat voor invloed het heeft op hoe de hedendaagse maatschappij is vormgegeven.

Unplugged programmeren

Als het over programmeren in de klas gaat, dan gaat het gesprek al snel over twee dingen: de kennis en de middelen die nodig zijn. Als docent moet je dan ineens ook kunnen programmeren, en er moeten natuurlijk computers zijn! Hoewel je beide dingen kunt oplossen is dat niet het doel: programmeren gaat over meer dan over middelen of programmeertalen. In de kern is programmeren een manier van denken, het gereedschap om te begrijpen hoe je met digitale technologie kunt werken.

Deze manier van kijken naar programmeren komt eigenlijk neer op Computational Thinking. Helaas is er geen goed Nederlands alternatief begrip voor deze Engelse term, maar het betekent eigenlijk ‘berekenend denken’. Het omvat daarbij een aantal denkstappen, waarmee je van een groot probleem de juiste vraagstelling kunt maken om een computer te laten doen wat het moet doen. Deze denkvaardigheid helpt niet alleen bij het werken met computers: het helpt ook bij het doen van onderzoek, het bedenken van nieuwe ideeën, enzovoorts.

In de basis komt Computational Thinking vooral neer op logisch redeneren en probleemoplossend werken. Hier zijn tal van activiteiten voor bedacht, die je kunt uitvoeren zonder het gebruik van een computer. Deze activiteiten worden vaak ‘unplugged programmeren’ genoemd: programmeren zonder kabeltjes. Het zijn activiteiten die veel vaardigheden stimuleren, en die daarbij de essentie van programmeren vangen. Het logisch volgen van stappen, gebruik maken van ‘loops’ en variabelen horen daar vaak bij. Het mooie aan de meeste activiteiten is ook nog dat ze op bijna elke leeftijd te gebruiken zijn.

Leuk en leerzaam dus! Maar waar begin je dan? Gelukkig zijn er veel websites waarop je activiteiten kunt vinden die je direct kunt gebruiken in de klas. Met name de volgende sites zijn daarbij erg de moeite waard:

Computer Science without a computer
CS Unplugged is begonnen in Nieuw Zeeland vanuit de Universiteit van Canterbury. Het idee is simpel: hoe leer je kinderen hoe computers en aanverwante technologie werkt zonder het gebruik van deze technologie? Inmiddels is een groot deel van de activiteiten en opdrachten vertaald in het Nederlands en te vinden op CS Unplugged. Het mooie is dat het zowel voor de basisschool als de middelbare school bruikbaar is, en daarnaast worden bijna alle belangrijke thema’s aangeraakt.

Code.org
Om kinderen te leren programmeren is Code.org opgericht in X. Er zijn veel digitale cursussen die de moeite waard zijn, maar er is ook een groot aantal unplugged activiteiten te vinden. De onderwerpen zijn op trefwoord georganiseerd. Een aantal dingen zijn in het Nederlands vertaald, maar het grootste gedeelte is wel in het Engels. De filmpjes die er bij zitten zijn daarbij dan wel weer erg waardevol!

CodeKinderen
CodeKinderen is een mooi initiatief, en ze hebben een leuke wikiwijs gemaakt met daarin een aantal goed uit te voeren unplugged programmeer activiteiten. Handig daarbij is dat alles in het Nederlands is en gericht is op het PO. Naast de unplugged activiteiten staan er ook andere programmeeractiviteiten op, al is daar dus wel een computer voor nodig.

Levend Programmeren
Geen verzameling aan activiteiten, maar wel een hele leuke activiteit is ‘Levend Programmeren’. Volgens velen is programmeren saai, maar daar denken de makers van dit spel heel anders over! Op een levensgroot bord, het liefst het hele schoolplein, kun je met leerlingen dit spel spelen en tegelijkertijd de basis leren van programmeren.

Space Race
Een ander spel wat uitgaat van de basis van programmeren is ‘Space Race’, een klein spel wat je kunt printen en spelen met leerlingen. Het werkt met een soort blokken zoals bij Scratch, waardoor de stap naar het digitaal werken daarna ook eenvoudiger is. Het beste is om dit in tweetallen te doen: zo wordt er meer nagedacht over de stappen en dus meer geleerd.

Met bovenstaande websites en activiteiten kun je eigenlijk direct aan de slag. Het biedt leerlingen een goede basis om te beginnen met Computational Thinking en de basis concepten van programmeren. Wil je echt programmeren, dan zul je toch digitaal aan de slag moeten. Maar wil je een start maken en verkennen wat voor vaardigheden er in de praktijk bij komen kijken? Dan is unplugged programmeren een goede eerste stap.

Download artikel

Michiel Lucassen

Docent, onderwijsontwerper & maker. Altijd veel ideeën, en op zoek naar de verbinding tussen leren, creativiteit en technologie. Onderwijs kan altijd beter, maar mag ook zeker leuker! Mede-oprichter van Vernieuwenderwijs.