Binnen het onderwijs zijn er verschillende pedagogen, onderzoekers, filosofen en psychologen die tot op de dag van vandaag invloed hebben op hoe wij onze lessen vormgeven. Binnen de serie ‘Het gedachtegoed van…’ verdiepen we ons in het gedachtegoed van één van die invloedrijke personen. Deze week: Jan Ligthart
Jan Ligthart
Eind 19de eeuw was er een interessant experiment gaande in de Haagse Schilderswijk. De directeur daar had namelijk een bijzondere visie op onderwijs en de ontwikkeling van leerlingen, waarbij hij, samen met zijn collega’s, de zaken heel anders aanpakte. Terwijl het slaan en straffen van leerlingen nog ‘normaal’ was, bedacht deze directeur dat leerlingen juist intrinsiek gemotiveerd moeten worden. Een van de redenen waarom leerlingen niet gemotiveerd waren, aldus deze directeur, was omdat het curriculum niet aansloot op de behoeftes van deze leerlingen. Leerlingen waren passief en leerden daarbij eigenlijk te weinig. De oplossing? Actief aan de slag met belangrijke thema’s, zodat het leren zo echt mogelijk werd. Zaakonderwijs werd dit genoemd door deze directeur, Jan Ligthart.
De hele opvoeding is een kwestie van liefde, geduld en wijsheid. En de laatste twee groeien waar de eerste heerst.
De gedachte van Jan Ligthart
Een van de belangrijkste punten volgens Ligthart: laat het kind vrij. Hierbij bedoelde hij niet dat je een kind laat doen wat het wil, maar wel: laat een leerling binnen de kaders spelen, onderzoeken, proberen en testen. Oftewel: laat een leerling zelf proberen om iets zichzelf eigen te maken, dwing het niet om het op een bepaalde manier te doen. Leren door te doen dus, waarbij de klas als een actieve groep fysiek aan het werk is met de onderwerpen.
Jan Ligthart was dus een bijzondere ‘onderwijzer’, met een duidelijke eigen visie en manier van werken. De school moest als een gemeenschap zijn, waarbij docenten niet beter waren dan leerlingen. Hoogstens hadden de docenten meer ervaring dan de leerlingen. Het idee van zaakonderwijs stond daarbij haaks op de meeste ideeën uit die tijd, waarin leerlingen vooral leerden door te luisteren en naar prenten te kijken. Elk kind was uniek, en algemene pedagogiek kon daarbij niet toegepast worden. Systemen of methodes waren volgens Ligthart dan ook niet nodig: een goede intuïtie was het belangrijkste.
Het scheldwoord, dat we in zijn jeugd als opvoedmiddel een kind naar het hoofd werpen, hoort hij nog in zijn grijsheid.
De invloed van Jan Ligthart
In zijn tijd was Ligthart een bekende naam in de onderwijswereld. Sterker: hij wordt tegenwoordig gezien als een van de weinige Nederlandse pedagogen met invloed in het buitenland. Zo kwam in 1914 ook Maria Montessori op bezoek en kreeg ook de jonge prinses Juliana begeleiding van Ligthart. Daarnaast schreef hij ook verschillende boeken waarbij zijn zogenaamde zaakonderwijs op scholen in praktijk gebracht kon worden. Aan de andere kant was er ook kritiek: vanuit zijn christelijke achtergrond zou hij teveel bezig zijn met het proberen te vormen van leerlingen. En hoewel veel docenten zijn ideeën interessant vonden was er toch weinig navolging. Een van de redenen was juist dit gebrek aan een methode, waardoor er (te) veel verwacht werd van docenten.
Van de ideeën van Ligthart zijn tegenwoordig nog veel dingen terug te zien. Er zijn veel (basis)scholen die zijn naam dragen. Ook is de visie van deze onderwijzer opnieuw erg aanwezig in het debat over onderwijs. Eigenaarschap, leren door te doen en actief leren: nu zijn deze begrippen weer interessant voor veel docenten. Hoewel Jan Ligthart hier dus duidelijke ideeën over had heeft hij het nooit als een complete methode uitgewerkt. Sterker nog, in het boek ‘Het volle leven’ begint hij met: “Zooals het in dit boekje is voorgeschreven, moet ge’t nu precies niet doen”. Een mooie afsluiter van een onderwijzer die geloofde in lesgeven vanuit het hart, niet vanuit een methode.
Docent, onderwijsontwerper & maker. Altijd veel ideeën, en op zoek naar de verbinding tussen leren, creativiteit en technologie. Onderwijs kan altijd beter, maar mag ook zeker leuker! Mede-oprichter van Vernieuwenderwijs.
Sommige mensen in het onderwijs waren eind 19e eeuw een stuk verder in hun ontwikkeling dan veel onderwijsmensen in het begin van de 21e eeuw.
Ja, dat klopt zeker! Daarom is het ook zo interessant om dit soort denkers naar voren te brengen: het laat zien hoe er al veel langer nagedacht wordt over wat goed onderwijs is. En vooral: dat het kan én mag om buiten de lesjes, hokjes, roostertjes, systeempjes te denken.