Het onderwijs is altijd in beweging hoewel het soms niet zo snel lijkt te gaan als dat we zouden willen. Daarbij zijn er inmiddels verschillende (internationale) scholen die proberen op een andere manier hun onderwijs vorm te geven. Termen als ‘de leerling centraal’, ‘eigenaarschap’ en ‘metacognitie’ worden daarbij veel genoemd. Maar de leerling aan het roer zetten, kan dat eigenlijk wel? En hoe doe je dat dan?
Het einde van de pedagogiek?
Het huidige onderwijssysteem is vooral gebaseerd op het zorgen dat grote groepen leerlingen op een zelfde tempo een diploma halen. Door iedereen ongeveer hetzelfde aan te bieden kan er veel gestandaardiseerd worden, en op die manier kun je met een relatief kleine investering een gemiddeld hoog niveau bij leerlingen bereiken. De nadruk ligt hierbij van oudsher op het aanleren van kennis, waarbij de docent onmisbaar was, omdat hij of zij alle kennis bezat.
Dankzij moderne technologie is de beschikbaarheid van kennis veranderd. In principe is de meeste kennis overal en altijd aanwezig. Dankzij internet en telefoons, Wikipedia en sociale netwerken zijn we meer en sneller op de hoogte en kan elk feitje opgezocht worden. Als docent ben je dus niet meer de persoon met ‘een patent op kennis’. Hierdoor veranderd de rol van docent, maar vanuit een frontale les-situatie is dat behoorlijk ingewikkeld. Pedagogiek, de studie naar het laten leren van leerlingen, is daarbij misschien wel ‘op’. Tijd voor iets anders?
Heutagogiek
Een term die daarbij steeds meer opkomt is ‘self-determined learning’ (letterlijk kun je dit vertalen als ‘zelf bepalen’). De leerling krijgt hierbij de verantwoordelijkheid om, onder begeleiding van de docent, zelf keuzes te maken die het beste bij de leerling passen. Hierbij gaat het om het vaststellen van wat er geleerd moet worden, het zelf stellen van doelen en het zoeken naar de juiste materialen en strategieën om dat wat er geleerd moet worden onder de knie te krijgen. De docent treedt hierbij op als coach en probeert de voorwaarden te scheppen waarbinnen de leerlingen dit kan doen.
Duidelijk iets anders dan het klassieke model waar de docent voor de groep staat. Hierbij gaat het dan ook niet over Pedagogiek, maar over Heutagogiek, wat wordt gedefinieerd als de studie naar ‘self-determined’ leren. Binnen de heutagogiek wordt de leerling als belangrijkste persoon gezien in het eigen leren, waarbij het leren altijd gebeurt op basis van persoonlijk ervaringen. De leraar is daarbij vooral een leider in het leren, waarbij er een samenwerking is tussen leerlingen en docent. Samen onderhandelen ze over wat er geleerd moet worden en hoe dit geleerd gaat worden.
De basisprincipes van Heutagogiek
Daarbij zijn er een aantal basisprincipes:
De leerling centraal: Eigenaarschap binnen het leren is ontzettend belangrijk. De leerling staat hierbij echt centraal. Intrinsiek gemotiveerd en autonoom en met de verantwoordelijkheid om te kiezen wat en hoe iets geleerd wordt en op welke manier dit getoetst gaat worden.
Geschiktheid & toepasbaarheid: Het aanleren van vaardigheden en kennis (competentie) is een ding, maar het is ook belangrijk dit in te kunnen zetten in nieuwe situaties. Communicatie, creativiteit, samenwerken en positief denken zijn hierbij erg belangrijk.
Zelfreflectie en metacognitie: Reflectie gaat niet alleen over wat er geleerd is, maar ook over de manier waarop dit geleerd is en dit ook kunnen begrijpen. Belangrijke begrippen hierbij zijn metacognitie en zelfregulatie.
Dubbel-loop leren: Leerlingen zijn zowel met gedrag als gedachten bezig met wat ze leren. Hierbij reflecteren ze niet alleen op wat ze geleerd hebben, maar ook over wat het geleerde met hen doet.
Niet-lineair leren en lesgeven: Omdat leren ‘zelf bepaald’ is door de leerling, wordt de planning niet door de docent gemaakt. Hierdoor liggen de processen niet vast en is het altijd dynamisch.
Deze principes vragen veel van leerlingen, je kunt ze dan ook het beste zien als een soort einddoel. Om goed te functioneren in deze manier van onderwijs moeten zowel de leerlingen en docenten beschikken over een aantal vaardigheden/mindsets. Deze kunnen aangeleerd worden, en daarom is het goed om hier in het begin veel aandacht op te vestigen. Best veel dus! Maar hoe kom je nu ziet het er nu uit in het ‘echt’?
Heutagogiek in de praktijk
Het ontwerpen van onderwijs vanuit heutagogiek is heel anders dan wanneer je ‘gewoon’ een lessenserie maakt. Het begin en het einde zijn duidelijk, maar daar tussen in wordt er veel in samenspraak gedaan met de leerling. Hierdoor wordt het leerproces niet-lineair en kan er dus van alles gebeuren! De stappen zien er als volgt uit:
Stap 1: Vaststellen van ‘leercontract’: De docent en de leerling onderhandelen over wat en hoe er geleerd moet worden. De leerling heeft inzicht in de verschillende doelen en maakt hier een keuze uit. Samen met de docent wordt er gesproken over wat de leerling wil bereiken en op wat voor manier dit gecontroleerd gaat worden. Oftewel: wat ga je leren, en hoe weet je dat dit is gelukt? Belangrijk hierbij zijn vragen als: waarom wil je dit leren? En past het in de kerndoelen, wijkt het af of gaat het verder? Samen wordt besloten welke richting er in gegaan wordt.
Stap 2: Het leren ontwerpen: Wanneer de docent en leerling afspraken gemaakt hebben over het ‘wat’ gaat het over het ‘hoe’. Samen bespreek je wat de meest interessante/uitdagende/beste manier is om de gestelde doelen te bereiken. De docent en leerling stellen vast welke tools/apps/boeken/manier van onderzoek/manier van werken gebruikt worden. De docent faciliteert en helpt bij momenten voor (peer/zelf)feedback. De leerling legt zowel de inhoud als het proces vast.
Stap 3: Het leren toetsen: Als laatste stap wordt het leren getoetst. Dit gebeurt in de vorm zoals afgesproken is tussen de leerling en docent. Daarnaast wordt gekeken naar de opbrengst op het gebied van vaardigheden en ‘geschiktheid’. Ook dit wordt vastgelegd in het portfolio van de leerling.
Bouwstenen van Heutagogiek:
Wanneer het ‘leercontract’ is gesloten kan er bedacht worden op welke manier er gewerkt gaat worden. Hierbij zijn 6 verschillende punten te onderscheiden die helpen om deze fase zo goed mogelijk te laten werken:
- Ontdekken: Om zelf te kunnen leren is het belangrijk om ook te onderzoeken. Hiervoor is een open mindset nodig en moeten de leerlingen de vrijheid hebben om ‘rond te struinen’ op het internet of in boeken. Dankzij google en wikipedia kunnen leerlingen snel antwoord krijgen op vragen die ze hebben, en vanuit hier kunnen ze interessante/moeilijke problemen vinden die ze willen oplossen. Als docent kun je hier in het begin erg goed mee helpen, omdat je vaak de breedte van een onderwerp kent.
- Maken: Er moet iets gemaakt worden! Leren komt pas tot uiting wanneer er een (fysiek) product is. Dat kan door schrijven, tekenen, verven, 3d printen, een voorstelling. Zie ook deze post. Niet geheel toevallig wordt Heutagogy ook aan de Makers beweging gekoppeld.
- Samenwerken: Leerlingen leren soms veel meer en sneller van elkaar dan van de docent. Daarnaast blijft nieuwe informatie beter plakken wanneer je het zelf moet uitleggen. Door samen te werken spreek je dit aan. Apps als Google Drive kunnen helpen om het teamwork inzichtelijk te maken e: onafhankelijk van plaats/tijd te werken.
- Verbinding: Naast het samenwerken in teamverband is ook het zoeken van verbinding belangrijk. Door aanspraak te maken op kennis/kwaliteiten van buiten het team wordt er verbinding gelegd. Het stimuleren van externe experts is daarom belangrijk, maar ook het gebruik van sociale netwerken is een mogelijkheid.
- Delen: Elke ‘ontdekking’ en alles wat er geleerd en gemaakt wordt kan gedeeld worden. Het zorgt voor het reflecteren op wat je doet/maakt/leert en het helpt anderen ook. Zo kun je als leerling expert worden in een bepaald onderdeel, waarbij andere leerlingen je kunnen vinden.
- Reflecteren: Leerlingen moeten de mogelijkheid hebben om op verschillende manieren te reflecteren. Blogs/vlogs kunnen hierbij helpen, net als een portfolio of dagboek. Het reflecteren gaat daarbij vooral over de manier van werken: wat lukte, past dit bij mij, waarom wel/niet? enz.
Wat ons betreft is Heutagogiek een interessante manier van kijken naar leren en naar onderwijs. Het staat vast dat er nu in de toekomst andere dingen gevraagd worden van leerlingen, docenten en scholen, waarbij het huidige systeem wellicht in de weg zit.
Of lijkt dat maar zo? Laat je reactie vooral hier onder achter!
Docent, onderwijsontwerper & maker. Altijd veel ideeën, en op zoek naar de verbinding tussen leren, creativiteit en technologie. Onderwijs kan altijd beter, maar mag ook zeker leuker! Mede-oprichter van Vernieuwenderwijs.
Deze vaardigheden worden op allerlei gebied gevraagd in onze maatschappij . Dus essentieel om te ontwikkelen. Het is belangrijk dat bij de opleidingen tot onderwijzer, leraar en docent hier de aandacht naar uit gaat. Anders blijven de bestaande leerstructuren van “veilig” toetsen tot in de eeuwigheid bestaan. Het vraagt van onderwijzend personeel creativiteit, flexibiliteit, open minded en de bereidheid tot echte reflectie .
Precies! Zo zien wij het ook Ineke!
Ik krijg het hier helemaal warm van. Zelf verantwoordelijk zijn en vooral ook het doen (in praktijk brengen van kennis) zijn onderdelen die ik eruit vond springen. Voor kinderen die buiten de boot (dreigen te) vallen zou deze aanpak een uitkomst kunnen zijn. Door eigenaar te zijn van je eigen opleiding en mogen mee beslissen over welke stappen je hoe gaat maken, voelen kinderen zich direct meer verantwoordelijk en gehoord. Kinderen die leren door te doen en kinderen die leren door te horen komen zo allemaal aan hun trekken. Top idee! Meteen aanbieden op de PABO’s van Nederland!
Een interessante benadering van anders leren Michiel. Betekenis geven aan autonomie en competentie. Dit vraagt een andere mindset van de leerkracht. Waarbij de kracht van de leerkracht verschuift van vakleerkracht naar facilitator en begeleider. Van sturen naar overlaten. Van wantrouwen naar vertrouwen. Van beperkingen naar mogelijkheden. Elke leerkracht werkt met hart en ziel. Het is nog niet elke leerkracht gegeven deze shift te maken. Wel beginnen, kleine stappen en durven? Tebeginnen bij de opleiders van opleiders!
Veel herkenbare kenmerken die je gebruikt als je met scrummen gaat werken; scrum@school.
Hoi Elke, inderdaad Scrum past als werkwijze goed bij deze manier van kijken naar onderwijs. Zelf bezochten we eerder Eduscrum, zoals je kunt lezen in dit artikel: Eduscrum in de praktijk
In ons onderwijs is het thema ” leraar de baas”. Ik was op zoek naar iets nieuws richting
“leerling de baas”. Ik was al gauw richting self- determined learning aan het zoeken. Maar ik zie dat
de wiel al uitgevonden is . Om een nieuwe curriculum samen te stellen wil ik wel gebruik van jullie
expertise maken . Hopelijk levert dit een positieve samenwerking .
Dag Emin,
Klinkt interessant en we helpen je graag verder 🙂 Misschien is het handig als je een mail stuurt naar info@vernieuwenderwijs.nl en daarin aangeeft op welke manier we je kunnen helpen? We reageren dan zo snel mogelijk (wat iets langer dan gebruikelijk kan duren omdat het zomervakantie is).
Ik lees wat hogerop de ‘leerling de baas’, ipv ‘de leerkracht de baas’, maar dan blijven we wel praten over een baas en al de anderen. Toch leest het plezant, dat artikel van de heer Lucassen, en zet het mij aan te reflecteren over hoe ik het met mijn school aanpak. Voor all duidelijkheid, ik ben schooldirekteur in China, voor een Chinese school, dat in augustus 2015 een international programma heeft opgestert – 70% van de lessen in het Chinees en 30% in het Engels. We zijn toen gestart met 247 leerlingen in de lagere graden 1 tot 4. Momenteel, en dus een jaartje later, tellen we 420 leerlingen in het international programma voor de graden 1 tot 5 of een stijging van 70%. Binnen enkele jaren zal de volledige school in het international programma ondergebracht worden met een maximum capaciteit van 1500 leerlingen.
In een complexe omgeving als deze in China hou ik mijn concept evenwel eenvoudig: een kind moet gelukkig zijn op school, moet interesse hebben voor een grote waaier aan vakken, activiteiten en clubs, loopt rond met zelfvertrouwen en leert langzaam aan verantwoordelijkheid op te nemen voor zijn of haar leren. De technologie is hier amper aanwezig, dus gaat mijn aandacht uit naar de leerkrachten, mensen die het kind centraal plaatsen, een bron van kennis en vaardigheden zijn voor de kinderen, maar vooral de rol van coach kunnen spelen. In mijn programma worden de kinderen in het Chinees en het Engels opgeleid dus zijn ze vooral met taal bezig. Uiteraard leren we taal niet enkel aan via het vak Engels, maar ook via Reading, Drama, Math, STEM, Art, en Rugby. Langs de Chinese kant staan Calligraphy, Chinese opera en Moral education central. Culturen vervangen hier de technologie, waarbij de school een waaier van experts aantrekt om een fundament van culture ontwikkeling aan te brengen bij elk kind in mijn school.
Voor meer info: contacteer mij gerust via email: pauwels_luc@outlook.com
Een prettige zondag aan iedereen
Luc Pauwels
Hoi Luc,
Dank voor je uitgebreide reactie! Inderdaad, uiteindelijk gaat het natuurlijk om samenwerken tussen docent en leerling. Mooi hoe je beschrijft hoe je dat aanpakt in een andere context, en vooral ook dat je laat zien wat de rol is van technologie: ondersteunend. Uiteindelijk gaat het vooral om de mensen in de klas! We zijn benieuwd naar wat je daar nog meer mee maakt!
Heutagogiek! Ik had er nog nooit van gehoord, maar het komt overeen met onze aanpak binnen de opleiding mbo-verpleegkundige. In augustus zijn we gestart: 60 studenten, 4 docenten en 4 lokalen. Een grote leertaak voor tien weken. De student maakt samen met een of twee medestudenten een plan van aanpak en gaat aan de slag. Houdt een logboek en portfolio bij en kiest een eigen strategie. De rol van de docent is helemaal anders geworden. Soms zijn er zorgen (leren ze wel genoeg, leren ze niet te veel, waar ligt de grens, moeten we niet toetsen. Vrijheid, soms chaos, maar vooral ook veel plezier bij docenten en studenten. Intensief, loslaten, controleren. Hoe gaan we dit uitleggenaan de ouders, maar ook stralende docenten. We hebben nog een weg te gaan. De start was goed. Studenten zijn actief, ondernemend, gedisciplineerd en ze leren heel veel.
Heel mooi om te horen Willy! Ik ben dan ook erg benieuwd naar het vervolg hiervan. En precies, die vragen zijn heel herkenbaar, maar zijn ook eigenlijk het mooie van deze manier van werken.
Hallo Michiel, ik ben bezig met een begeleidend onderzoek. Zie: reactie. Nu vraag ik me af waar de term heutagogiek vandaan komt. Is deze term ook nieuw? Komt het van heuristiek? Heb je evt. bronnen? Lopen er onderzoeken? Wat vraagt het van het onderwijs(logistiek)?
Ik kijk uit naar jouw reactie. Evt. Mail.
Hoi Willy,
De term Heutagogiek is behoorlijk nieuw. In het buitenland wordt de term ‘Heutagogy’ al wel gebruikt. Een artikel met veel interessante links naar andere bronnen is hier te vinden: https://www.sit.ac.nz/Portals/0/upload/documents/sitjar/Heutagogy%20-%20One.pdf
In dit artikel wordt de stand van zaken opgemaakt van de afgelopen jaren, waarbij veel voorbeelden langskomen van scholen die vanuit Heutagogische principes werken.
Hopelijk heb je hier iets aan!
Heel herkenbaar.
Onderwijs in zijn huidige vorm moet veranderen en op meer en meer plekken gebeurd dat ook.
Wat vaak in de weg zit is een oud curriculum die traag meebeweegt
Vandaag een idee dan over 1 1/2 jaar de implementatie en dat doe je even tussendoor terwijl je werkt
Vraagt inderdaad om een vorm van onderwijs die mee kan bewegen met een snel veranderende wereld waarin we pedagogiek een modern jasje meegeven
Ikzelf merk dat we vooral moeten leren om fouten te maken en blijven maken.
In onderwijs is een fout vaak ook fout!
Terwijl het de enige manier is om verder te komen
Dus omarm fouten en de mensen die ze willen blijven maken en daarmee onzekerheid
https://www.ted.com/talks/eddie_obeng_smart_failure_for_a_fast_changing_world?language=nl
Mooie video, Niek! En inderdaad, op een plek waar geleerd wordt moeten ook fouten gemaakt worden!
Beste Michiel en alle anderen die hierin geloven,
Als onderwijskundige ben ik vanaf dat ik al geinteresseerd geweest in hoe verschillende mensen leren en hoe je binnen de schoolmuren (en ook buiten de schoolmuren overigens) maatwerk kunt leveren, zodat ieder kind het gevoel krijgt grip te hebben op zijn schoolwerk en het maximale uit zichzelf kan halen voor tijdens, maar ook na zijn schoolcarriere. Eigenaarschap en studievaardigheden zijn the key!
Graag deel ik dat ik (met mijn bedrijf ‘BABS voor school en ouder’ eindelijk een school heb gevonden die het aandurft, namelijk het Marnix Gymnasium in Rotterdam. Vorige week ben ik gestart met bloggen op mijn website. Het staat dus nog in de kinderenschoenen, maar ik zal updates plaatsen over de voortgang. Bij interesse? http://babsvoorschoolenouder.nl/2017/08/28/marnix-gymnasium-gaat-voor-eigenaarschap/
Met vriendelijke groet,
Babs Wolters
Beste Michiel
Interessant en leuk om te lezen hoe je hier mee bezig bent.
Ook op universiteit Twente zijn we bezig met Heutagogiek en Self determined Learning.
Wij noemen onze vormgeving hiervan Student-Driven Learning (SDL).
Als eerste stap hebben we een brochure geschreven ter inspiratie voor docenten en opleidingen.
Het principe staat dus ook hier nog volledig in de kinderschoenen.
Misschien vind je het interessant de brochure in te kijken: https://www.utwente.nl/en/tom/sdl-brochure-a5-lr-digitaal-def.pdf
Hartelijke groet
Hoi Maria,
Dank voor je bericht! Erg interessant ook om de brochure te lezen. Student-driven Learning is trouwens een mooie term, het geeft het een stuk beter weer dan ‘Heutagogiek’ wat mij betreft. Ik ben benieuwd naar hoe het in de praktijk er uit zijn bij jullie, zijn jullie daar al mee begonnen?
Hi, mooie ontwikkelingen. In mijn werkomgeving is het mn erg lastig om medestanders te vinden waardoor ik mij erg op de troepen vooruit voel lopen. Ik onderzoek daarom meer op moduleniveau deze onderwijsconcepten. Heb bijvoorbeeld een aantal jaar Electronics (arduino vak) gegeven. Ik werk zowel op Hogeschool Rotterdam als TUDeldft. Kan je mij een mail sturen? smpersaud@tudelft.nl
Stefan Persaud
Hoi Stefan,
Dank voor je bericht! Ik heb geprobeerd je een mailtje te sturen, maar het adres lijkt niet te kloppen…
Kijk ook eens naar het initiatief Aventurijn in Loenen. Al decennia bezig in de praktijk met deze kennis.
Groet Joost Düking
Hallo Michiel, ik ben geïnspireerd geraakt door hetgeen je schrijft. Ik zou graag meer informatie willen over hoe dit te implementeren in de praktijk. Je schrijft ergens in de reacties dat heutagogy al meer bekendheid heeft Heb je leestips voor mij om meer bekend te worden met dit thema?
Alvas bedankt
Dag Michiel,
ik zie geen bewijzen/ voorbeelden dat het ” eigenaarschap” van leerlingen in de praktijk werkt.
kan je daar meer over vertellen?
Hoi,
Bedankt voor je reactie!
Dit is een lastig punt, omdat eigenaarschap an-sich natuurlijk niet zorgt voor beter leren. Daarnaast is het moeilijk om aan te geven wanneer iets werkt, want wat is dan ‘het werkt’? Is dat een toets? Is dat een examen? Is dat een opleiding daarna?
Wat we wel weten rondom eigenaarschap is het volgende: het motiveert wanneer je zelf keuzes kunt maken. Meestal zorgt meer intrinsieke motivatie uiteindelijk ook voor betere leerprestaties, vooral op de langere termijn. Op die manier vind ik dus dat je kunt stellen dat eigenaarschap werkt.
Wat is jouw ervaring? Ik ben benieuwd wat de achtergrond is van je vraag, ben je zelf bezig met het meer geven van eigenaarschap? Of op zoek naar manieren om dit beter te doen?
Ik heb dit artikel met veel interesse gelezen. Ik werk als Adviseur leren & Ontwikkelen in een zorgorganisatie en ben dus vooral bezig met leren op de werkplek.
In het artikel heb ik het word docent dan ook steeds gewisseld voor het woord werkbegeleider.
Ik heb een vraag over het volgende : in het artikel staat : Om goed te functioneren in deze manier van onderwijs moeten zowel de leerlingen en docenten beschikken over een aantal vaardigheden/mindsets. Deze kunnen aangeleerd worden, en daarom is het goed om hier in het begin veel aandacht op te vestigen.
Welke vaardigheden/mindsets worden hier bedoeld?