‘Hij kan het wel, maar doet het niet’. Over de invloed van mindsets op motivatie

Leerlingen worden binnen het basis- en voortgezet onderwijs op allerlei manieren gestimuleerd tot leren. Vooral het ‘leren leren’ is de laatste jaren steeds belangrijker geworden. Dit ‘leren leren’ krijgt binnen het voortgezet onderwijs vaak vanaf de brugklas aandacht en het gaat daarbij vooral om het aanleren van strategieën rondom samenvatten, plannen en begrijpend lezen.

Tegen leerlingen wordt gezegd dat vragen stellen helpt en dat fouten maken belangrijk is omdat je daar juist van leert. Ouders hameren op het belang van het maken van huiswerk, wat thuis kan leiden tot strijd. Docenten klagen soms dat leerlingen ‘het wel kunnen maar het gewoon niet doen’, of ‘als het even niet lukt, het bijltje erbij maar bij neer gooien’. Soms leidt dit ertoe dat docenten het gevoel hebben er alles aan gedaan te hebben en uiteindelijk teleurgesteld de hoop maar opgeven. Er wordt bij pogingen om leerlingen te motiveren en studievaardigheden aan te leren een cruciale factor vergeten: de mindset van leerlingen. Én misschien nog wel belangrijker; de mindset van docenten en ouders.

Mindsets en motivatie

Er zijn twee verschillende soorten mindset: de vaste-mindset en de groei-mindset (Dweck, 2006). Mensen met een vaste mindset zijn ervan overtuigd dat vanaf ieders geboorte hun IQ, persoonlijkheid en talenten vast staan. Het is als het ware jouw ‘pakketje’ en dat zal de rest van je leven zo blijven. Mensen met een groei-mindset zien dit anders. Zij zijn ervan overtuigd dat je geboren wordt met een bepaald IQ, persoonlijkheid en talenten, maar dat deze veranderbaar zijn.

Wanneer een leerling een vaste mindset heeft zal deze zijn of haar aanwezige talenten graag tonen. Dit is namelijk het beste wat de leerling in huis heeft en waarmee zij zich positief kunnen laten zien aan anderen. Kritiek, uitdaging en het maken van fouten wordt zo veel mogelijk vermeden aangezien dit hun minder sterkte kanten zichtbaar maakt, hetgeen waarvan deze leerlingen denken geen invloed op te hebben. Voor leerlingen met een vaste mindset voelt inspanning leveren zinloos, aangezien zij de overtuiging hebben dat hun IQ, persoonlijkheid en talent hierdoor niet zal groeien. Leerlingen met een groei-mindset willen zich ontwikkelen en zullen vaker vragen stellen, feedback vragen en meer doorzettingsvermogen tonen. Inspanning levert immers groei op, weten zij.

Onderzoek

Door middel van actieonderzoek is vastgesteld dat de groei-mindset bij leerlingen versterkt kan worden door een korte lessenserie te geven over mindset. Leerlingen gaven aan dat ze deze lessenserie als nuttig hebben ervaren, aangezien ze hierna meer vragen zijn gaan stellen tijdens de lessen en vaker om feedback gingen vragen aan hun klasgenoten en docenten. Ook hebben zij zich langer en fanatieker ingespannen om een moeilijke taak te volbrengen.

Docenten hebben een positief effect bemerkt nadat leerlingen de lessenserie over mindset hadden gevolgd. Zij gaven aan dat meer leerlingen vragen stelden tijdens de lessen en dat leerlingen vaker om feedback vroegen. Ook zij herkenden dat er meer doorzettingsvermogen werd getoond.

De lessenserie over mindsets

De lessenserie over mindsets bevatte informatie over het bestaan van de groei-mindset. Volgens Caroll Dweck (2006) vergroot iemands groei-mindset alleen al door het leren kennen van het bestaan ervan.

Daarnaast bevatte de lessenserie informatie over de plasticiteit van hersenen. Door training van de hersenen zal het aanwezige aantal hersenverbindingen vergroten en de snelheid waarmee ze werken versnellen, wat je IQ verhoogt (Doidge, 2007; Gaser&Draganski, 2004). Dit trainen van de hersenen kan bestaan uit lezen, leren, denken, samenwerken, puzzelen, onderzoeken, enzovoorts. Leerlingen leerden in de lessenserie over deze werking en dat hun IQ dus ook groeit door training van de hersenen, als ware het een spier in hun lichaam.

Daarnaast werd in de lessenserie aandacht besteed aan het leren herkennen van ‘mindset-gedachtes’. Het leren herkennen van gedachtes kan leerlingen ondersteuning bieden om deze gedachtes tegen te spreken of om te vormen. Allerlei vaste-mindset en groei-mindset gedachtes werden bedacht en in de juiste categorie (vast of groei) gezet.

Conclusie & aanbevelingen

Voordat docenten starten met het aanleren van studievaardigheden en het aanbieden van andere ondersteunende middelen ter vergroting van prestaties en motivatie, dienen zij hun leerlingen kennis te laten maken met het begrip en de werking van mindsets. Hierdoor zullen leerlingen de inspanning die zij dienen te leveren, zien als een nuttige investering.

Scholen kunnen dit middels een korte of langere lessenserie doen (het liefst zo vroeg mogelijk in de schoolcarrière). Daarnaast wordt aanbevolen om ‘mindset’ een terugkerend thema te laten zijn binnen het totale onderwijs dat aangeboden wordt in de school. Daarbij is het van belang dat docenten (en ideaal gezien ook ouders) op de hoogte zijn van hun eigen mindset en het effect dat het gedrag dat daaruit voortvloeit heeft, op de motivatie en het doorzettingsvermogen van leerlingen.

Discussie

Naar aanleiding van het onderzoek zijn er diverse discussies te voeren over het onderwerp mindset. Zo kan men zich afvragen tot welk niveau capaciteiten veranderbaar zijn? Welke verwachtingen mag je scheppen bij leerlingen? Kan iedere leerling uiteindelijk de universiteit volbrengen?

Wat zouden de effecten zijn geweest wanneer het docententeam dezelfde interventie had gekregen? Zou de motivatie van leerlingen nog meer gestegen zijn wanneer docenten zich door bewustwording van hun eigen mindset een andere houding aannemen ten opzichte van de mogelijkheden van hun leerlingen?

Lessenserie

• Download hier het lesmateriaal: Lesmateriaal Mindset.zip

Boeken over mindset

• Mindset: The new psychology of success. Dweck, C. S. (2006)
• Een mentale gids om beter te presteren. Jackie Reardon&Hans Dekkers

Trainingen

• Platformmindset.nl

Download artikel

Marion Willemsen

Docent maatschappijleer en mens & maatschappij. Student Master Leren en Innoveren. Interesse in de lerende als eigenaar van het leerproces, de docent in het toekomstige onderwijs, het cultiveren van leergemeenschappen en opbrengst- en ontplooiingsgericht opleiden.