De leeromgeving versterken met metacognitieve vragen

De leeromgeving is aan het veranderen, leerkrachten maken steeds meer gebruik van digitale toepassingen en online leertrajecten. Het is hierbij onze taak, als leerkracht, om ook binnen hybride leeromgevingen de metacognitieve vaardigheden van leerlingen te stimuleren. Want tegenover het traditionele leerproces dragen leerlingen vaak meer verantwoordelijkheid. Metacognitieve vaardigheden voor het plannen, opvolgen en evalueren van het leerproces worden dus nog crucialer. Op welke manier kunnen we onze (hybride) leeromgeving aanpassen om hen hierbij te helpen?

Waarom heb je in de eerste plaats gekozen om dit artikel te lezen? Wat hoop je te leren? 

Wat? Waar? 

Metacognitie wordt gedefinieerd als de bewustwording of analyse van het eigen leer- of denkproces. Het gaat dan vooral om strategieën om het leren aan te pakken (oriënteren, plannen), te monitoren (proces bewaken, bijsturen) of te evalueren (diagnosticeren, toetsen, reflecteren). Een individu metacognitief bewust maken is ervoor zorgen dat het individu heeft geleerd hoe te leren. 

Metacognitie wordt het best systematisch verwerkt in een cursus en/of leeractiviteit. Het onderstaande diagram (Fig. 1) toont een schematische weergave van de verschillende fases en activiteiten waar metacognitieve vragen goed tot hun recht komen.

Het stimuleren van metacognitie start met plannen, leerlingen aanmoedigen hun huidige denkbeelden te onderzoeken voor ze starten met een cursus of leeractiviteit.

Binnen de cursus en verschillende leeractiviteiten wordt ruimte voorzien voor monitoring. Eén van de meest uitdagende aspecten hiervan is het identificeren van ‘verwarring’. Meestal zijn hier slechts enkele minuten voor nodig, maar zet het de toon dat verwarring deel uitmaakt van leren. Het uitspreken van verwarring gebeurt niet alleen om de docent te informeren, maar ook om de leerlingen zelf te informeren; leerlingen kunnen de vastgestelde verwarring gebruiken om hun zelfstandig leren te sturen of om een dialoog op gang te brengen in evaluatiesessies.

Na het afwerken van een leeractiviteit eindigen we steeds met reflectievragen ter evaluatie.  Door reflectievragen in de leeromgeving op te nemen stellen we de leerlingen in staat te begrijpen hoe ze een taak uitvoeren en vervolgens meer strategisch na te denken in de daaropvolgende activiteiten.

Was u tot nu toe al verward tijdens het lezen? Waarom wel of waarom niet? Hoe zou je deze verwarring kunnen verhelpen? 

Hoe dan?

De theorie geeft ons handvatten om metacognitie te integreren in onze leeromgeving: offline, online of in hybride vormen. Maar hoe kunnen we nu effectief aan de slag?
De onderstaande tabel (Tabel 1) geeft enkele voorbeeldvragen per leeractiviteit weer.
Het integreren van vragen in een cursus kan bereikt worden door relatief eenvoudige aanpassing van bestaande opdrachten. Naast het laten beantwoorden van huiswerkvragen of het maken van opdrachten, hoef je slechts één of meer vragen toe te voegen die leerlingen stimuleren om na te denken over hun eigen denken.

Zo stimuleer je leerlingen ertoe om een meer metacognitieve houding aan te nemen in hun dagelijkse leerwerk. Op dezelfde manier kan je bij opdrachten waarbij diagrammen of concepten in kaart worden gebracht, leerlingen aanmoedigen (of verplichten) om in hun werk aan te geven welke vragen opkwamen en welke concepten ze het meest verwarrend vonden.

Tabel 1: Metacognitieve voorbeeldvragen per leeractiviteit.

Download tabel

Wat wist of dacht je al over metacognitie voordat je dit artikel las? Hoe, als dat al het geval is, zijn je ideeën veranderd?

Wat is de belangrijkste gedachte die je had bij het lezen van dit artikel?

Wat kwam er tijdens het lezen in u op dat u al doet met uw leerlingen dat hun gebruik van metacognitieve strategieën kan bevorderen?