Het doen van praktijkonderzoek: de onderzoekscyclus, tips en bronnen

4.1.2 Praktijkacties
4.1.2.1 Participanten
Het onderzoek is verricht op X11 school voor grafimedia, een vmbo school in Utrecht (zie probleemstelling). Aan het onderzoek deden in totaal 53 leerlingen uit 2 verschillende gelijkwaardige gemengde (niveau) klassen uit leerjaar 3 mee (X3C + X3D). Hiervan stonden in totaal 25 leerlingen op kader (K) niveau ingeschreven en 38 leerlingen op theoretisch (TL) niveau ingeschreven. Beide klassen kregen 3 lesuren (klokuren) per week het vak Maatschappijleer 2, waarbij dus ook de K leerlingen het TL vak volgen.

4.1.2.2 Procedure
In de periode voorafgaande aan de meetperiode is bij beide klassen door middel van observaties bijgehouden hoe actief de leerlingen participeerden (O1). Door het voor leerlingen gesloten bij te houden of zij op tijd aanwezig waren, hun spullen meenamen en doorwerkten in het werkboek, werd duidelijk hoe leerlingen uit zichzelf participeerden bij het vak maatschappijleer 2.

De laatste les voor aanvang van de meetperiode is er bij de participanten de MA2-SRQ-A (Appendix C) afgenomen (M1). Om er zeker van te zijn dat alle leerlingen hun eigen mening zouden geven is daarbij gekozen voor een toets opstelling en klassikale stilte. Ook is er de keuze gemaakt niets te vermelden over de komende implementatie van badges: de meting diende om de toenmalige situatie van de maatschappijleer 2 lessen te meten. Vervolgens zijn bij klas X3C badges (Appendix D) geïntroduceerd, deze klas fungeerde als meetgroep. In klas X3D zijn géén badges geïntroduceerd. De participanten in de klas hebben alleen deelgenomen aan het invullen van de MA2-SRQ-A. Deze klas fungeerde als extra groep om de validiteit van het onderzoek te vergroten.

Gedurende de meetperiode is er waar mogelijk tijdens de les op basis van literatuur gehandeld omtrent de implementatie van de badges. Zo is de basisles (Ebbens, Effectief Leren, 2005) toegepast en is er opvallend veel aandacht besteed aan positief gedrag (Krab, 2000). Voor uitgebreide omschrijving: zie bijlagen (Appendix E). Tevens is er tijdens de lessen door de onderzoeker actief bijgehouden hoe actief de participanten deelnamen aan de les (O2). Dit diende zodoende dan ook als tweede onderzoeksinstrument. Onder actief wordt onder andere verstaan hoe vaak de participanten op tijd aanwezig waren, hun spullen op orde hadden en hoe ver zij waren in het werkboek: oftewel de facetten waardoor de participanten badges konden verdienen. Voor een volledige overzicht zie bijlage (Appendix D).

De meetperiode duurde 5 weken, oftewel 15 lessen. Daarvan zijn er door diverse omstandigheden 3 lessen uitgevallen, waardoor het totale aantal lessen op 12 uit komt. Tevens diende de meetperiode voor dit onderzoek en is de inzet van badges langer doorgelopen. Dit omdat het behalen van diverse badges bewust langer zou duren, om de leerlingen uit te dagen, zoals in paragraaf 4.2.1.2.1 van dit onderzoek aan bod is gekomen. De participanten zijn er dan ook niet bewust van gemaakt dat de implementatie van badges een onderzoek betrof. Hiervoor is gekozen omdat er al diverse malen kortstondige veranderingen hebben plaatsgevonden aan de lessen maatschappijleer 2 en dit weerstand bij de leerlingen begon op te roepen. Dit was te bemerken aan hun reactie op die veranderingen.

De laatste les van de meetperiode is wederom bij alle de participanten de MA2-SRQ-A afgenomen (M2). Vervolgens zijn de RAI van zowel de eerste als tweede meting van beide klassen uitgerekend. Bij de meetgroep kon zoals verwacht een groter verschil worden waargenomen dan bij de extra groep. Op basis van de RAI van beide klassen is vervolgens geconstateerd dat een zeer gering verschil was te meten op de manier waarop de participanten waren gemotiveerd. Zowel de intrinsieke als extrinsieke motivatie was afgenomen, waarbij er een kleine groei was te zien bij de identified- en introjected regulation (Deci, 1975). Ook zijn de observaties van beide klassen met elkaar vergeleken. Bij controlegroep was tussen O1 en O2 geen verschil. Bij de meetgroep bleek er wel enig verschil te zijn in de mate van participatie. Er is geconstateerd dat leerlingen gemiddeld vaker hun boek niet meenamen, maar wel sneller doorwerkte in het werkboek.

Om meer duidelijkheid te krijgen over de uitslag van de RAI en observaties en data triangulatie toe te passen, is er vervolgens voor gekozen om 4 participanten tegelijk te interviewen (Appendix F). Hiervoor is de keuze gemaakt omdat het een groepsgrootte is waar de leerlingen doorgaans vaak in werken op school. 2 van deze participanten hebben op basis van de badges gedurende de meetperiode significante progressie laten zien. De andere 2 participanten hebben niet tot nauwelijks progressie laten zien. Door beide groepen participanten te bevragen ontstaat er een duidelijker beeld betreffende de gevolgen van de implementatie van badges op de motivatie van de leerlingen. Tevens kan zo duidelijk worden gekeken wat de sterke- en verbeterpunten zijn van het badgesysteem. Door alle participanten tegelijk te bevragen wordt er een klimaat gecreëerd waarbinnen de participanten elkaar aanzetten tot het nadenken over het onderwerp. Tevens is de keuze gemaakt om de participanten veel aan het woord te laten, om zodoende zo min mogelijk waardevolle onvoorziene factoren ongemoeid te laten. Naar aanleiding van de door data triangulatie verkregen resultaten is vervolgens antwoord gegeven op de aan de praktijk gestelde vraag.

4.1.2.3 Meetinstrumenten
4.1.2.3.1 Self-Regulation Questionnaire-Academic (SRQ-A)
Om te meten op welke manier de leerlingen gemotiveerd zijn (intrinsiek of extrinsiek) is in dit onderzoek de SRQ-A (Ryan, 1989) gebruikt. De SRQ-A is een vragenlijst bestaande uit 26 vragen. Elke vraag begint met een stelling gevolgd door een antwoord waar een de leerling dan met een 4-punts Likertschaal op kan antwoorden in hoeverre deze het er mee eens of oneens is. De test bestaat uit 4 subschalen, variërend van heel weinig tot heel veel zeefbepalende motivatiestijlen: extrinsiek (E), introjected (IN), geïdentificeerd (GE) en intrinsiek (I). In dit onderzoek gebruikt de onderzoeker de twee (uiterste) schalen, extrinsiek en intrinsiek, om na te gaan of leerlingen meer extrinsiek of meer intrinsiek gemotiveerd zijn. Een voorbeeld van een vraag is: “Waarom maak ik huiswerk? Omdat ik wil dat mijn leerkracht denkt dat ik een goede leerling ben”. De subschalen kunnen apart worden gebruikt maar zijn ook samen te gebruiken als een samenvattende score ook wel de Relatieve Autonomie Index (RAI) genaamd (Relative Autonomy Scale) van (Ryan, 1989). Deze schaal geeft aan in hoeverre een leerling autonoom (intrinsiek) of onzelfstandig (extrinsiek) gemotiveerd is. Hoe hoger de score op de RAI, hoe meer de leerling intrinsiek gemotiveerd is. Voor dit onderzoek is de vragenlijst context gebonden gemaakt en naar het Nederlands vertaald (MA2-SRQ-A) (Appendix C). Daarbij is gebruik gemaakt van zowel het van Dale Groot woordenboek Engels-Nederlands (Onbekend, 2008).

4.1.2.3.2 Observatieschema
Om te meten hoe actief de leerlingen participeren is in dit onderzoek gebruik gemaakt van een observatieschema (Donk, 2009). Daarbij is in periode voorafgaande een de meetperiode geobserveerd (O1) en tijdens de meetperiode (O2) beide 15 lessen geobserveerd. Voorafgaande aan de observaties is vastgelegd dat er zal worden geobserveerd op; (1) het op tijd komen, (2) het meenemen van de benodigde spullen en (3) de progressie in het werkboek. Bij het laatste punt is het maken van een hoofdstuk per les (reguliere planning) genoteerd als +1, het maken van twee hoofdstukken +2 etc. Daarvan is vervolgens per les het klassikale gemiddelde genomen. Deze punten zijn gekozen omdat het de basisgegevens die door de vakdocent dienen te worden bijhouden en tevens basisvoorwaarden zijn voor participatie (Ebbens, 2005). Als tijdsinterval is daarbij voor een gehele les gekozen, omdat ze genoemde observatiepunten samenvallen met de duur van een lesuur.

4.1.2.3.3 Interviewleidraad
Om meer inzicht te krijgen in de mening van de leerlingen betreffende de badges is in dit onderzoek een interview afgenomen. Om dit interview goed te laten verlopen is gebruik gemaakt van een interviewleidraad op basis van de trechterstructuur (Bartelds, 1987). Hiervoor is de keuze gemaakt om zodoende stap-voor-stap met de participanten in te zoomen op de belangrijkste gesprekspunten, zonder dat er mogelijke waardevolle onvoorziene factoren worden overgeslagen. Daarbij wordt begonnen met een inleidende vraag (Donk, 2009) om het onderwerp aan te snijden: “wie zou er kunnen benoemen wat er de laatste tijd is veranderd bij maatschappijleer 2?”. Vervolgens wordt er door middel van een vervolgvraag (Donk, 2009) sturing wordt gegeven aan het onderwerp. Vervolgens worden er directe vragen (Donk, 2009) en waar nodig verdiepende vragen (Donk, 2009) gesteld om gerichte informatie te verkrijgen betreffende enkele onduidelijke naar aanleiding van de uitslag van de RAI en observaties: “Ben je meer gemotiveerd doordat ik de badges heb ingevoerd?” en “Kun je dat uitleggen?” .