Het inzetten van een wisbordje, leerlingen/studenten elkaar feedback laten geven, voorbeelden van opdrachten bekijken; het zijn allemaal voorbeelden van activiteiten die kunnen passen bij formatief handelen. Leraren en docenten zijn vaak prima in staat om zulke losstaande activiteiten succesvol uit te voeren. Lastiger blijkt het om deze activiteiten ook in samenhang te ontwerpen en in te zetten, op zo’n manier dat ze gezamenlijk helpen om goed inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de leerlingen/studenten en beter onderbouwde beslissingen te nemen over vervolgstappen in het onderwijs. Om hierbij te helpen hebben we een tool ontwikkeld: Leerflow, een ontwerptool voor het ontwerpen van formatief handelen!
Leerflow
Leerflow is een online ontwerptool waarin je als leraar of docent stapsgewijs wordt meegenomen in het ontwerpen van een samenhangende set van activiteiten die de basis vormen voor formatief handelen. De werkwijze is gebaseerd op de vijf ontwerpstappen voor het ontwerpen van een plan voor formatief handelen zoals ontwikkeld en onderzocht in het RAAK onderzoeksproject ‘Formatief evalueren als brug tussen onderwijs en leren’ (Van der Steen et al., 2023).
In Leerflow start je vanuit een bestaande lessenreeks waar je op basis van je leerdoelen, succescriteria en je geplande lessen gaat nadenken over welke tussentijdse ijkmomenten je zou willen plannen – momenten waarin je even bewust stilstaat bij wat de leerlingen/studenten al wel en nog niet beheersen – , en hoe en wanneer je hieraan een passend vervolg zou willen geven. Doordat je de activiteiten in samenhang kiest en inplant ontstaat er een samenhangend plan voor formatief handelen.
Dit plan kun je opslaan, gebruiken en ook weer uploaden in Leerflow op het moment dat je het plan zou willen aanpassen en/of verbeteren op basis van de uitvoering in de praktijk.
Aanleiding
Het idee voor Leerflow is ontstaan tijdens het RAAK onderzoeksproject ‘Formatief evalueren als brug tussen onderwijs en leren’, waar we hebben ervaren dat het doorlopen van de vijf ontwerpstappen voor het ontwerpen van een plan voor formatief handelen een complex proces kan zijn. Graag wilden we leraren en docenten meer handvatten en structuur bieden voor het maken van zo’n plan. Zeker omdat de leraren die het wel lukt om een samenhangend plan voor formatief handelen te ontwerpen aangeven daar veel profijt van te hebben.
Deze leraren geven aan dat ze het leren van hun leerlingen beter kunnen volgen en meer ruimte ervaren om hun onderwijs hierop te laten aansluiten: hun onderwijs kan beter worden afgestemd op wat leerlingen op verschillende momenten nodig hebben. Vanuit bestaande samenwerking tussen Vernieuwenderwijs en de HAN hebben we onze krachten gebundeld om de ontwerptool Leerflow te realiseren.
Stap voor stap
Leerflow neemt je stapsgewijs mee in de vijf ontwerpstappen voor het ontwerpen van een plan voor formatief handelen. De vijf ontwerpstappen die bij de online tool ‘Leerflow’ centraal staan zijn:
Ontwerpstap 1: Schets de context
Je start met het beschrijven van de basisgegevens: voor welk vak/cursus ontwerp je het plan? Hoeveel lessen worden hieraan besteed en op welke manier wordt de serie van lessen afgerond? Denk hierbij ook na over de leerdoelen en bijbehorende succescriteria die centraal staan. Vervolgens start je met het maken van het plan. De eerste stap hierbij is plannen op welke momenten en op welke manier je verwachtingen wil verhelderen met leerlingen/studenten. Een voorbeeld hoe je dit kan doen is het bekijken van verschillende voorbeelden van de opdracht. In de tool is een database opgenomen met verschillende van dit soort voorbeelden van activiteiten die je hierbij kan inzetten. Maak ook duidelijk op welke leerdoelen/succescriteria de activiteiten waarmee je verwachtingen gaat verhelderen gericht zijn.
Ontwerpstap 2: Plan ijkpunten
Nu is het tijd voor het plannen van ijkpunten. Dit zijn momenten waarop je voor alle leerlingen/studenten in kaart wil brengen waar ze staan met betrekking tot de of enkele beoogde leerdoelen of succescriteria. Welke momenten kies je hiervoor? Welke beslissingen wil je op dat moment nemen over het vervolg van je onderwijs waarvoor je deze informatie nodig hebt? Plan je ijkpunten en geef bij elk ijkpunt ook aan welke beslissing je op dat moment wil nemen, op basis van de informatie die je gaat verzamelen over het leren van je leerlingen/studenten. Voorbeelden van beslissingen zijn bijvoorbeeld welke instructie nog gegeven moet worden of op welke manier het beste gedifferentieerd kan worden. Ook hierbij is het belangrijk om aan te geven over welk(e) leerdoel(en) de beslissing gaat.
Ontwerpstap 3: Ontwerp rijke informatieverzameling
Bij elk ijkpunt bedenk je op welke manier(en) je in kaart gaat brengen waar leerlingen/studenten staan op dat moment. Hier plan je een activiteit die je helpt om specifiek die informatie te verzamelen die je nodig hebt om je beslissing over het vervolg goed onderbouwd te kunnen nemen (ook hierbij kun je gebruik maken van de database in Leerflow). Deze activiteiten voor informatieverzameling helpen je om in kaart te brengen waar leerlingen/studenten staan in hun leren, met betrekking tot de gekozen leerdoelen en ten behoeve van de beslissing die centraal staat. Daarnaast is het belangrijk om na te denken over hoe je de uitkomsten wil interpreteren/analyseren en hierover communiceert met leerlingen/studenten.
Ontwerpstap 4: Creëer ruimte voor aanpassing en verbetering
Tot slot plan je op welk moment een ijkpunt een vervolg krijgt en hoe dit vervolg eruitziet. Bijvoorbeeld: wat gaan de leerlingen/studenten doen met de feedback/feedforward die ze hebben ontvangen? Je plant zowel ruimte in voor leerlingen/studenten om nog iets met feedback/feedforward te kunnen doen als ruimte voor jezelf om met de nieuwe inzichten over het leren van je leerlingen/studenten je onderwijs aan te passen op zo’n manier dat het passend is.
Ontwerpstap 5: Helikopterview
Zodra je al deze stappen hebt doorlopen kun je je ontworpen plan nog even kritisch onder de loep nemen op basis van enkele checks en reflectievragen in Leerflow. Deze kun je aankruisen zodat je stap voor stap goed kunt kijken naar je ontwerp.
Daarna kun je een PDF downloaden met jouw zelfontworpen plan voor formatief handelen, inclusief een overzicht van alle lessen, opmerkingen per les en een stap voor stap uitleg van alle werkvormen. Ook kun je plan ook tussentijds downloaden en opslaan zodat je er op een later moment online aan verder kunt werken.
Aan de slag
Leerflow is vanaf nu volledig gratis te gebruiken. Ga naar de website van de tool, lees over de ontwerpstappen en ga er mee aan de slag! Gebruik de info-knoppen of handleiding voor inhoudelijke hulp bij de verschillende stappen.
Ook kun je van de website een handleiding downloaden, voor als je (eerste) liever op papier aan de slag gaat met je ontwerp.
Open LeerflowMeer weten?
Meer weten over de ontwerpprincipes en ontwerpstappen van de tool? Lees dan de volgende artikelen van o.a. Janneke van der Steen:
Janneke van der Steen werkt als onderzoeker en lerarenopleider bij het onderzoeksteam ‘Kwaliteiten van Leraren’ van de HAN Academie Educatie. Haar onderzoeks-, opleidings- en professionaliseringsactiviteiten focussen voornamelijk op de thema’s ‘Onderzoekende leraren’, ‘Kennisbenutting’ en ‘Formatief handelen’. Janneke is sinds 2019 ook als promovendus verbonden aan de universiteit Maastricht waar ze, in het voortgezet onderwijs, onderzoek doet naar het ontwerpen van formatief handelen.
Tamara van Schilt-Mol werkt als lector Eigentijds beoordelen en beslissen in het onderzoeksteam Kwaliteiten van Leraren van de Academie Educatie (HAN). Missie van het lectoraat is om docenten te ondersteunen bij het maken van bewuste en weloverwogen ontwerpkeuzes die er toe leiden dat toetsen worden ingezet als integraal onderdeel van het onderwijs. Daarnaast is Tamara als academic director verbonden aan de master Toetsdeskundige van Fontys.
Eline den Tuinder werkt als onderzoeker en lerarenopleider bij het onderzoeksteam ‘Kwaliteiten van Leraren’ van de HAN Academie Educatie. Haar werkzaamheden richten zich voornamelijk op onderwerpen rondom toetsing en het professionaliseren van leraren.
One thought on “Leerflow: de tool om formatief handelen te ontwerpen! ”