In hoeverre zijn jij en je collega’s actief bezig met formatief handelen? En in hoeverre hebben jij en je collega’s kennis over formatief handelen? In veel scholen en opleidingen wordt actief ingezet op formatief handelen, maar hoe kan dit zichtbaar worden gemaakt? Onderzoekers ontwikkelde twee vragenlijsten om zowel het inzetten van, als denken over, formatief handelen inzichtelijk te maken. In dit artikel de vertaling van beide vragenlijsten!
Formatief handelen
Formatief handelen is momenteel één van de belangrijkste of in ieder geval meest populaire ontwikkelingen waar docenten op veel scholen en opleidingen mee bezig zijn. Je zou het kunnen omschrijven als een containerbegrip voor ‘gewoon goed lesgeven’. Concreet wordt het omschreven als alle activiteiten die leerlingen en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen (Black & William, 2008).
Belangrijke aspecten daarbij zijn bijvoorbeeld het geven van feedback en het werken aan kwaliteitsbesef.
Belangrijk om daarbij te benoemen is dat formatief een eigenschap is van de beslissing, en niet van de toets zelf. Er is geen summatieve of formatieve toets: een toets is een brug tussen didactiek en leren en als het goed is toets je continu om samen met studenten of leerlingen te kijken in hoeverre zij iets begrijpen of kunnen. Daarbij neem je vaak formatieve beslissingen (formatief handelen) en soms summatieve beslissingen. Het vraagt dus om een andere kijk op toetsing. Meer daar over in dit artikel waarin we ingaan op waartoe toetsing dient.
Inzicht in formatief handelen
Formatief handelen is dus een belangrijk concept waar veel scholen en opleiding actief mee mee bezig zijn. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan interne studiedagen te organiseren waar het van- en met elkaar leren centraal staat of het inzetten op een duurzaam innovatietraject waarbij interne expert worden opgeleid.
Hoe je ook werkt aan formatief handelen, het is daarbij belangrijk in stil te staan bij in hoeverre jij en je collega’s formatief handelen (formatieve toepassing) en in hoeverre jij en je collega’s kennis hebben over formatief handelen (formatieve geletterdheid). Hoe kun je dat doen? Vanuit die vraag ontwikkelde en valideerde onderzoekers Zi Yan en Serafina Pastore (2022) twee vragenlijsten: de Teacher Formative Assessment Practice Scale (TFAPS) en Teacher Formative Assessment Literacy Scale (TFALS), die we hebben vertaald naar het Nederlands voor zowel het VO als MBO, HBO en WO.
Teacher Formative Assessment Practice Scale (TFAPS)
De TFAPS is bestaat uit 10 stellingen over in hoeverre je formatief handelen toepast, die je zelf beantwoord met een 6 punt likertschaal, variërend van ‘nooit’ tot ‘zeer vaak’. Van de stellingen gaan er 6 over docentgestuurd formatief handelen en 4 over studentgestuurd (leerlinggestuurd) formatief handelen. De vragenlijst is dus bedoeld om te reflecteren op – en in gesprek te gaan over – in hoeverre je als team inzet op formatief handelen. Download hieronder de Nederlandse vertaling van de vragenlijst.
Teacher Formative Assessment Literacy Scale (TFALS)
De TFALS bestaat uit 22 stellingen over in hoeverre je kennis hebt over formatief handelen, die zelf beantwoord met een 6 likertschaal, variërend van ‘zeer oneens’ tot ‘zeer eens’. Van de stellingen gaan er 7 over conceptuele kennis, 8 over praktische kennis en 7 over sociaal-emotionele kennis. De vragenlijst is dus bedoeld om te feflecteren op – en in gesprek te gaan over – in hoeverre je als team kennis hebt over formatief handelen (‘formatieve geletterdheid’). Download hieronder de Nederlandse vertaling van de vragenlijst.
De vragenlijsten inzetten
Interessant, die vragenlijsten, maar wat kun je er mee? Welke vragenlijst je kiest om mee aan de slag te gaan zal afhangen van het doel dat je hebt: wil je als team inzicht krijgen in hoeverre jullie bezig zijn met formatief handelen? Of juist meer in hoeverre jullie kennis hebben over formatief handelen? Oftewel: wil je werken aan he waarom of het hoe? De eerste vragenlijst is vooral praktisch van aard en de tweede vragenlijst meer fundamenteel.
Welke vragenlijst je ook kiest, een suggestie is om de vragenlijst tijdens en vakgroep- of teambijeenkomst individueel in te vullen en vervolgens in kleine groepen met elkaar te bespreken? Wat valt op? Waar zit nog winst? Vervolgens kun je dit centraal terugkoppelen en op basis van de overeenkomstige groeipunten samen (eventueel wederom in groepen) bespreken wat kan helpen om als team(s) hier stappen in te zetten.
Succes met het werken aan formatief handelen!
Mede-oprichter van Vernieuwenderwijs. Daarvoor onderwijskundige in het hoger onderwijs en leraar geschiedenis en maatschappijleer in het voortgezet onderwijs. Praat graag over en is graag bezig met: didactiek, curriculumontwerp, toetsing, leren leren en veranderkunde. Actieve ontwikkelaar, onderzoeker en spreker.
Komt er ook een lijst voor het po?
Dag Vera, beide vragenlijsten zijn inhoudelijk identiek en verschillen enkel in duiding (leerlingen van studenten). De VO versie is dus ook voor het PO te gebruiken 😊
Tweede vragenlijst ook voor het HBO er staat nml VO
Dag Jan, dank, aangepast!
Hallo Wessel,
Op de opleiding ben ik bezig met een onderzoek rondom formatief handelen. Is er toevallig ook iets bekend over een vragenlijst die toets wat leerlingen van formatief handelen vinden? In hoeverre zij er mee bekend zijn? etc.
Mooie vraag, Lincy! Zover ik weet niet. Dit lijkt mij ook wel lastig: formatief handelen is een containerbegrip waar veel aspecten bij komen kijken. Dat maakt het valide meten van hoe leerlingen dit ervaren denk ik erg lastig. Vaak doen docenten enorm veel (want er hoort veel onder), maar dan gaat het dus meer over goed lesgeven anders dan het begrip ‘formatief’.