De kracht van visueel communiceren in het onderwijs

In het dynamische landschap van het onderwijs is verandering een constante factor. Of het nu gaat om het herzien van het curriculum, het implementeren van nieuwe leermethoden, of het aanpassen van beleid. Visualisaties kunnen hierbij ondersteunend en versterkend werken. In dit artikel meer over de waarde van tekeningen, vanuit zowel theoretisch als praktisch perspectief, met een focus op hoe docenten en schoolleiders direct kunnen profiteren van deze aanpak.

Wat is visueel communiceren?

Visueel communiceren is een manier om informatie, ideeën of een boodschap over te brengen naar je doelgroep. Het wordt ook wel zakelijk of functioneel tekenen genoemd.

Daarbij wordt gebruik gemaakt van visuele communicatievormen, zoals tekeningen, afbeeldingen, grafieken, een infographic, een praatplaat, video’s en ga zo maar door.
Door middel van kleurgebruik, tekst en lay-out kun je een boodschap duidelijk en aantrekkelijk communiceren. Het is dus eigenlijk een krachtige manier om complexe informatie (denk aan leerstof, processen, concepten, visies, ideeën) te vereenvoudigen, zodat het gemakkelijker te begrijpen is.

Bij visueel communiceren gaat het er niet om hoe mooi jouw tekeningen zijn. Het is geen vorm van kunst, het doel is functioneel: jouw boodschap kracht bijzetten door gebruik te maken van tekeningen en beelden.

De tekening als krachtpatser

Een tekening kan dus goed helpen! Waarom precies? Hieronder enkele redenen:

1. Kracht van beeldvorming:

Tekeningen stellen je in staat om abstracte concepten en complexe ideeën om te zetten in concrete beelden. Dit helpt niet alleen bij het begrijpen, maar ook bij het onthouden en internaliseren van informatie.

2. Effectieve communicatie:

Tekeningen worden vaak universeel begrepen, waardoor ze een krachtig communicatiemiddel zijn voor het overbrengen van informatie aan diverse doelgroepen, zoals collega’s, leerlingen, en ouders.

3. Motivatie en betrokkenheid:

Tekeningen kunnen de betrokkenheid van leerlingen vergroten en hen motiveren om deel te nemen aan het leerproces. Ze maken leren leuker en inspirerender.

In de visual hieronder zie je nog meer voordelen van het gebruik van tekeningen in de onderwijspraktijk.

Ons brein loves visuals!

Hoe komt het dat ons brein zo gek is op plaatjes en waarom is visueel communiceren zo’n krachtige manier om het leereffect te vergroten? Onderzoek geeft ons het antwoord: ons brein loves visuals!

Visueel wordt sneller verwerkt

Studies tonen aan dat ons brein visuele informatie veel sneller kan verwerken dan tekstuele informatie (Perfetti, 1977). Op zich niet zo gek, als je bedenkt dat we tekeningen en plaatjes al veel eerder in ons leven begrijpen dan letters en woorden. Je leert over het algemeen pas lezen rond je 6e jaar en eigenlijk zijn letters ook een soort kleine afbeeldingen. We hebben daar betekenis aan gegeven door er klanken aan te koppelen. Je hersenen zetten al de letters om naar een woord en dit kost redelijk wat inspanning, vergeleken met visuele informatieverwerking (Smiciklas, 2012). 

Tekstverwerking gaat minder ‘automatisch’ en kost dus meer tijd (Townsend & Kahn, 2014). Je kunt het ook zo zien: een plaatje is als een haas, tekst is als een schildpad in je hersenen. Visuele informatie verwerken kost ons minder tijd en inspanning, daarom is het aantrekkelijker en werkt het goed.

Zintuigen

Van onze zintuigen is ons gezichtsvermogen dominant. Het blijkt dat de meeste van onze neuronen visueel werken, meer dan alle andere zintuigen bij elkaar. Bioloog John Medina (2014) heeft in zijn boek ‘Brain Rules’ 12 principes over het brein beschreven. Eén van die principes is dat het brein overwegend visueel werkt. Zijn conclusie: werk en leer visueel! 

Betere herinnering

Wat ook uit onderzoek is gebleken, is dat alle visuele informatie die ons werkgeheugen binnen komt, beter blijft hangen dan tekstuele informatie. Dit fenomeen wordt het ‘Picture-Superiority Effect’ genoemd. Met andere woorden: plaatjes onthoud je beter dan woorden. Om dit effect uit te leggen wordt de theorie van de Dual Coding Theorie gebruikt. Wanneer je kijkt naar plaatjes, maken je hersenen daar een visuele en een verbale code van. Wanneer je tekst leest, wordt er alleen een verbale code opgeslagen. Je linkerhersenhelft is verantwoordelijk voor het ‘denken’ en je rechterhersenhelft voor het ‘voelen’. Met links redeneer je, denk je logisch na, analyseer je, werk je stap voor stap, verwerk je taal en cijfers en breng je orde aan. Je rechterhersenhelft is verantwoordelijk voor creativiteit, verbeelding, emoties, onderbewustzijn, ruimtelijke oriëntatie en improvisatie. Juist de combi van een verbale en visuele code zorgt dus voor een betere herinnering (Paivio, 1979), want op zo’n moment worden beide hersenhelften geactiveerd.

Beelddenken

Uit een redelijk recent onderzoek in Amsterdam (Murre, Jansen, Rouw & Meeter, 2013) blijkt dat 60% van de mensen voor hun vierde levensjaar een voorkeur ontwikkelt voor visuele informatie. Dit onderzoek is uitgevoerd onder 28.000 mensen, een flinke onderzoeksgroep.

Praktische toepassingen

Om zicht te krijgen op hoe je tekeningen effectief kunt inzetten in de praktijk, heb ik onderscheid gemaakt tussen tekenen in de les, klas en school. 

Tekenen in de les

Als je gaat tekenen in de les, heb je daar een bepaald doel mee voor ogen. Dat doel kan zijn dat je het begrip van je leerlingen wil vergroten, dat je de leerlingen de leerstof wilt laten verwerken op een interactieve manier, dat je betrokkenheid of aandacht wil vergroten, dat je samen met je leerlingen wilt evalueren of dat je de leerlingen leerstof beter wilt laten onthouden.

Daarnaast kunnen tekeningen ook worden ingezet bij leerlingevaluatie en feedbackprocessen. Door visuele feedback te geven, kun je jouw leerlingen helpen om hun sterke punten en verbeterpunten beter te begrijpen.

Tekenen in de klas

Je kunt tekeningen in de klas inzetten op gebied van klassenmanagement, sociaal-emotionele ontwikkeling, executieve functies, groepsdynamiek en groepsplannen. Ook kunnen tekeningen een effectief hulpmiddel zijn bij het voeren van gesprekken met leerlingen en ouders omdat ze gedachten, gevoelens en ervaringen visueel maken. Tekeningen kunnen de communicatie dus vereenvoudigen.

Tekenen in de school

Tekeningen kunnen worden gebruikt om schoolplannen, beleidsdocumenten en strategische doelen te communiceren aan docenten, medewerkers en externen. Dit helpt bij het creëren van een gedeeld begrip en vergroot de betrokkenheid. Daarnaast blijft een praatplaat met tekeningen over een schoolplan vaak beter ‘hangen’ bij betrokkenen. Vergaderingen zijn bij uitstek momenten waarop je kunt ondersteunen met tekeningen. Visualiseer de agenda of de notulen, presenteer met behulp van tekeningen of organiseer een visuele brainstorm.

Jouw beurt!

Dat het gebruik van tekeningen in de onderwijspraktijk van grote waarde kan zijn, is gebleken. Wat nóg krachtiger is, is het gebruik van je eigen tekeningen. Daarmee kun je in iedere situatie de tekeningen aanpassen aan de behoefte op dat moment. Als je dit hierboven leest, kun je misschien het idee krijgen dat dit erg ingewikkeld is. Dan heb ik goed nieuws voor je: je hoeft namelijk helemaal niet goed te kunnen tekenen om visueel te kunnen communiceren. Als je kunt schrijven, kun je ook zakelijk tekenen.

We gaan daarbij uit van het visuele alfabet. Het visuele alfabet bestaat uit een aantal basisvormen. Met deze basisvormen kun je zo’n beetje alles tekenen. Het is eigenlijk een kwestie van omdenken: kijk naar de voorwerpen om je heen en probeer de basisvormen erin te herkennen. Bekijk onderstaande voorbeelden maar eens.

Je gaat letterlijk simpel tekenen. Gebruik de vormen uit het visuele alfabet en vraag jezelf iedere keer af: ‘Is deze lijn werkelijk nodig of kan ik het ook weglaten?’ Zo min mogelijk details dus, want hoe minder lijnen, hoe krachtiger de tekening. Dat klinkt makkelijk, maar dat is het niet altijd. Vaak zijn mensen geneigd juist meer lijnen toe te voegen. Probeer kritisch te zijn op je tekening en stel jezelf de vraag: ‘Heb ik deze lijn nodig?’ Jouw tekening heeft niet als doel om ‘mooi’ of ‘kunstig’ te zijn, het heeft een functioneel doel. Je wil jouw boodschap ondersteunen.

Heb je dit onder de knie, dan kun je jouw tekeningen in gaan zetten tijdens de lesinstructie, tijdens de verwerking, in gesprekken met leerlingen of ouders, bij vergaderingen, rondom schoolbeleid, en ga zo maar door.

Conclusie

Visualisatie is een krachtig instrument dat leerkrachten en schoolleiders kunnen gebruiken om de onderwijspraktijk te ondersteunen en te versterken. Door de kracht van tekeningen te benutten, kunnen scholen een omgeving creëren waarin leerlingen worden gemotiveerd, betrokken en succesvol zijn.