Betekenisvol leren vraagt om een betekenisvolle organisatie van het leerproces. Logisch dus dat we regelmatig sleutelen aan ons curriculum, zowel op lesniveau als op programmaniveau. Het inrichten van zo’n waardevol leerproces vraagt immers om afstemming. In dit artikel wordt het gebruik van kritische beroepssituaties in het (her)ontwerpen van je curriculum toegelicht.
Een manier om meer kleuring te geven aan daar waar jouw studenten in het nieuwe curriculum naartoe werken, is het uitwerken van kritische beroepssituaties. Een kritische beroepssituatie is een complexe situatie die kenmerkend is voor het beroep waartoe opgeleid wordt, een situatie waarin de professional gebruik moet maken van meerdere competenties om zo een professionele keuze te maken. Veelal is er sprake van een dilemma, waarbij procedurele kennis en routinematig handelen niet langer voldoende is.
Het gebruiken van kritische beroepssituaties in opleidingen dient verschillende doelen:
- De beschrijvingen geven studenten een realistisch en rijk beeld van het beroep waartoe ze opgeleid worden.
- Het duiden van de context waarbinnen een professional handelt helpt bij het vormgeven van competentiegericht toetsen.
- De beschrijvingen dienen als check op de volledigheid en rijkheid van leeruitkomsten.
- Het duiden van de context waarbinnen een professional handelt helpt bij het ontwerpen van betekenisvolle leeractiviteiten.
Hieronder worden de laatste twee doelen toegelicht.
Een kritische beroepssituatie als duiding van de leeruitkomsten
Er zijn verschillende manieren om het (her)ontwerpproces van je opleiding of onderwijseenheid vorm te geven. Een vaak genomen eerste stap is het bepalen van de stip op de horizon. Het waartoe studenten leren. In veel gevallen kunnen we bij deze belangrijke stap putten uit al bestaande omschrijvingen van beroepscompetenties, bijvoorbeeld in een landelijk opgesteld beroepsprofiel of beschreven competentieraamwerk. Een mooie basis van minimale eisen die je wilt stellen aan de uitkomsten van je opleiding, maar niet altijd volledig. De kans bestaat immers dat je andere cruciale aandachtspunten wilt integreren in je opleiding. Wellicht een regiogebonden focus, een kenmerk van jouw opleidingsinstituut, een specifieke behoefte vanuit het werkveld, brede vaardigheden of toekomstbestendigheid (waarover later meer).
Het schrijven van leeruitkomsten kan nogal een technisch en gedetailleerd werk zijn. Kennis, vaardigheden en houding worden zo geformuleerd dat de student begrijpt waar naartoe wordt gewerkt. Tegelijkertijd blijven ze soms bewust wat vaag om zo ruimte te behouden in je curriculum. Een gevaar dat kan optreden bij het schrijven van leeruitkomsten, is dat het beroep wat wordt ‘platgeslagen’. Leren gaat om kennis, vaardigheden en attitudes, maar het toepassen daarvan wordt in de beroepspraktijk sterk beïnvloed door de context. Een mooie manier om te toetsen of de leeruitkomsten wel de complexiteit van het beroep omvatten, is door ze vanuit het perspectief van verschillende kritische beroepssituaties te bekijken.
Vragen die je kunnen helpen bij het verrijken van je leeruitkomsten:
- Biedt de gehele set aan leeruitkomsten voldoende basis voor studenten om zich voor te bereiden op de kritische beroepssituaties?
- Zijn er leeruitkomsten die nog verder verrijkt kunnen worden door bijvoorbeeld de voorwaarden/context in de leeruitkomst aan te vullen met informatie uit de kritische beroepssituaties?
Een kritische beroepssituatie als check bij het inrichten van het leerproces
Verderop in je ontwerpproces streef je naar leeractiviteiten die afgestemd met de opgestelde leeruitkomsten en het toetsprogramma (constructieve afstemming). Bij leeractiviteiten wil je in meer of mindere mate zorgen voor beoefening van datgene wat ze in de beroepspraktijk tegen zullen gaan komen. De kritische beroepssituaties kunnen een mooie reflectie bieden op de authenticiteit van je leeractiviteiten. Natuurlijk maak je hierbij de afweging wat passend is bij het niveau van de student. Zo kun je ervoor kiezen om in het begin van een opleiding taken nog op te splitsen in deeltaken en die in een gecontroleerde setting te beoefenen in het curriculum, waar je later in de opleiding meer gaat werken met authentieke en complexe taken die recht doen aan de complexiteit van kritische beroepssituaties.
Vragen die je kunnen helpen bij het verrijken van het leerproces:
- Wat in de kritische beroepssituaties die we hebben verzameld maakt dat het complexe situaties zijn?
- In hoeverre worden studenten zich gedurende de opleiding bewust van deze complexiteit? Komt dat expliciet terug in de leeractiviteiten?
- Hoe kunnen we deeltaken waar studenten aan werken ophangen aan kritische beroepssituaties om zo de relevantie en authenticiteit niet uit het oog te verliezen?
Nog even over die toekomstbestendigheid…
Het (her)ontwerpen van je curriculum kan niet zonder een blik op de toekomst van het beroep te werpen. Je ontwerpt tenslotte een curriculum waar studenten pas over zo’n vier jaar voor het eerst mee de beroepspraktijk in zullen gaan. Een leuke uitdaging is dus om bij het uitwerken van kritische beroepssituaties een uitstapje te maken naar de toekomst. Dit kan je bijvoorbeeld doen door (samen met het werkveld) verwachte trends en ontwikkelingen in kaart te brengen voor het beroep. Wat verwachten we dat er gaat veranderen de aankomende jaren? Zodra je deze factoren scherp hebt met elkaar, kun je twee situaties uitwerken met ieder de volgende vraag centraal:
- Wat zou een toekomstige kritische beroepssituatie kunnen zijn in de lijn der verwachting? (Op basis van de trends van nu)
- Wat zou een toekomstige kritische beroepssituatie kunnen zijn kijkend vanuit een ideaal toekomstscenario? (Op basis van wensen vanuit de maatschappij)
Beide situaties kun je vervolgens op de bovengenoemde manieren gebruiken in het (her)ontwerpen van je curriculum.
Een kanttekening hierbij is dat het goed is om te beseffen dat ieder toekomstscenario dat we schetsen enkel gebaseerd is op aannames. Laat dus een mogelijke trend niet te sterk je curriculum bepalen, maar houd ruimte om blijvend in te kunnen spelen op onverwachte ontwikkelingen.
Aan de slag
Je kunt kritische beroepssituaties uitwerken met je team of met professionals uit het werkveld. Het doel is niet om een complete set aan kritische beroepssituaties op te leveren, maar om meer grip te krijgen op dat wat het beroep complex maakt.
Zelf aan de slag? Bekijk dan deze pagina met daarop een opdracht om stap voor stap toe te werken naar kritische beroepssituaties.
Leraar & onderwijskundige. Brengt graag onderzoek en creativiteit samen. Ontwerpt leerervaringen die aanzetten tot actie. Zoekt graag uit hoe dingen zitten voor De Wijsneuzen podcast. Onderwijsadviseur en trainer bij Vernieuwenderwijs.