Van sancties naar verwachtingen: de kracht van een uniform verwachtingsmodel in het onderwijs

‘Grijpen scholen te snel naar een sanctie? Sancties zijn soms gepast, maar het mag niet het enige zijn dat je doet.’ Een fragment uit het programma ‘De wereld vandaag’ op Radio 1, uitgezonden op donderdag 14 november 2024. Het zette aan tot denken en het schrijven. In dit artikel gaan we in op enerzijds de kracht en het belang van begrippen en anderzijds de kracht van een uniform verwachtingsmodel in het secundair onderwijs.

Het belang van begrippen

Als we denken aan termen zoals ‘sancties’, ‘regels’ of ‘straffen’, roept dit vaak negatieve associaties op. Het doet denken aan een ouderwetse vorm van autoriteit, waarbij docenten met een opgeheven vingertje leerlingen terechtwijzen.

Wat echter eenduidigheid en voorspelbaarheid op school bevordert, is een uniform gebruik van kernbegrippen. Deze kernbegrippen bieden duurzaamheid en leermogelijkheden. Gedrag is nauw verbonden met communicatie en het sturen van processen. Het is essentieel om uniforme kernbegrippen te introduceren en te gebruiken en deze transparant te communiceren met de verschillende betrokkenen rond de leerlingen. Na het implementeren van vele verwachtingsmodellen in verschillende scholen, kan ik de kracht van deze nuance bevestigen.

Dit draagt bij aan een duurzame aanpak gericht op gewenst gedrag.

Verschuiving van kernbegrippen

Hieronder volgen twee belangrijke accentverschuivingen op het niveau van kernbegrippen:

1. De verschuiving van “regels/afspraken” naar “verwachtingen”

2. De verschuiving van “straffen” naar “gevolgen”

Het is belangrijk om de connotatie van deze woorden in acht te nemen. In plaats van oude valkuilen kunnen we nu spreken over duurzame mogelijkheden die deze verschuivingen bieden.

Afbeelding 1: accentverschuiving op het niveau van kernbegrippen “regels/afspraken” naar “verwachtingen”.
Afbeelding 2: accentverschuiving op het niveau van kernbegrippen “straffen” naar “gevolgen”.

Wanneer we de twee gewijzigde termen samenvoegen, voldoen ze aan de drie essentiële ingrediënten voor duurzame verwachtingen bij leerlingen in de klas of op school: eenduidigheid, structuur en voorspelbaarheid.

Afbeelding 3: de drie ingrediënten voor duurzame verwachtingen bij leerlingen op school.

De kracht van een uniform verwachtingsmodel

De kracht van woorden neem ik mee in mijn tweede verdieping, namelijk het belang van een uniform verwachtingsmodel. Hier is opnieuw een accentverschuiving noodzakelijk. Zo spreek ik al jaren — in plaats van een sanctiebeleid — over een uniform verwachtingsmodel. Zoals eerder vermeld biedt de termverschuiving naar verwachtingen en daaraan gekoppelde gevolgen (consequenties) een grote meerwaarde. Leerlingen motiveren door middel van waarden en daaraan gekoppelde normen is duurzaam en geldt als een existentiële drijfveer om tot je doel te komen.

Een uniform verwachtingsmodel is essentieel voor een school. Het manifesteert zich in de houding van de docenten en is ook verbonden met de visie van de school. Dit model vormt een belangrijk onderdeel van ieders klasmanagement en kan gezien worden als het algemene houvast, gekoppeld aan de schoolvisie. Daarnaast is het de bedoeling dat het model wordt vertaald zodat het duidelijk is voor de drie actoren binnen en buiten de school: de leerling, de docent en het steunnetwerk (waaronder ouders en externe hulp/zorg).

Klasmanagement is een alomvattend concept dat het hele schoolwezen doordringt. Het ethisch kompas van de school en de docent bepaalt als het ware de uiteindelijke doelstelling van goed onderwijs.

Een uniform verwachtingsmodel draagt bij aan eenduidigheid, structuur en voorspelbaarheid in de schoolomgeving. Dit sluit aan bij de drie essentiële ingrediënten voor duurzame verwachtingen bij leerlingen in de klas of op school, zoals eerder genoemd. Het model kan helpen bij het ontwikkelen van een sterke schoolcultuur en -aanpak, wat op zijn beurt discipline en motivatie bij leerlingen kan bevorderen.

“Focus on the positive may be one of the best ways

to help develop socially acceptable behaviors”

Emmer en Gerwels

Verwachtingsmodel

Wat bedoel ik precies met een verwachtingsmodel? Een verwachtingsmodel is een eenduidig, gestructureerd en voorspelbaar systeem waarin heldere verwachtingen zijn vastgelegd. Deze verwachtingen zijn duidelijk voor zowel leerlingen, ouders als de medewerkers van de school. Het verwachtingsmodel weerspiegelt de visie van de school en benadrukt zowel wat er van leerlingen wordt verwacht als de gevolgen van hun gedrag, maar ook wat wij als school en docent(en) als hulpmiddelen aanbieden. Een sterke focus op herstelgerichtheid is essentieel om een duurzaam model te ontwikkelen dat positief gedrag stimuleert.

Afbeelding 4: de drie ingrediënten voor een duurzaam verwachtingsmodel.

In plaats van te focussen op ‘hoe gaan we straffen?’,

moeten we ons richten op de vraag ‘hoe kunnen we tot herstel komen bij de leerling?’

Voorbeelden

Enkele voordelen van een uniform verwachtingsmodel binnen een school zijn:

  • Geeft een knipoog naar herstelgerichtheid.
  • Zet een ander denkbeeld meteen om naar actie.
  • Je kan als docent en gids meteen refereren naar een begrijpelijk kader voor de leerling.
  • Minder kans op onjuiste interpretatie.
  • Minder mogelijkheid voor docenten tot machtsmisbruik.
  • Intrinsiek gedrag wordt bevorderd bij alle personeelsleden.
  • Afstand nemen van de conservatieve/autoritaire houding.
  • Verwachtingen scheppen een verantwoordelijkheidsgevoel.
  • Versterkt zowel het klasmanagement als gedragsmanagement.
  • De kracht van uniforme gedragenheid onder het gehele personeel, gelinkt aan de visie van de school.
  • Je rol als docent impactvoller maken door de leerling te begeleiden in zijn verantwoordelijkheidsproces.
  • Het steunnetwerk brengt hierover één consistent verhaal naar buiten.

De filosofie achter een uniform verwachtingsmodel is ook gebaseerd op de rol van de school als mini-samenleving. De leerlingen zitten gemiddeld zeven uur per dag op school. Dit doen ze gedurende een groot deel van hun leven. De school moet een zo objectief mogelijk klimaat onderhouden, waar duurzame waarden en normen gelden die een meerwaarde zijn voor de ontwikkeling van de leerling. Als school moeten we eigenlijk een algemene gereedschapskist voorzien voor de leerling die hen voorbereidt op het aanpakken, herstellen of (her)definiëren van maatschappelijke vraagstukken.

Conclusie

Het implementeren van een uniform verwachtingsmodel in scholen biedt een krachtig alternatief voor traditionele sanctiemodellen. Door de focus te verleggen van straffen naar verwachtingen en gevolgen, creëren we een positievere, meer ondersteunende leeromgeving die beter aansluit bij de behoeften van de leerlingen, de doelstellingen van hedendaags onderwijs en de huidige maatschappij.

Key takeaways voor scholen en docenten
  1. Taalgebruik is cruciaal: vervang termen als ‘regels’ en ‘straffen’ door ‘verwachtingen’ en ‘gevolgen’ om een positievere benadering te stimuleren.
  2. Uniformiteit is essentieel: een consistent verwachtingsmodel, gedragen door alle personeelsleden, zorgt voor duidelijkheid en voorspelbaarheid.
  3. Focus op herstelgerichtheid: richt je op het herstellen van gedrag in plaats van enkel op bestraffing.
  4. Betrek alle actoren: zorg dat het verwachtingsmodel duidelijk is voor leerlingen, docenten en het bredere steunnetwerk.
  5. Stimuleer verantwoordelijkheid: verwachtingen creëren een gevoel van verantwoordelijkheid bij leerlingen.
  6. Versterk klasmanagement: een uniform verwachtingsmodel ondersteunt effectief klasmanagement.
  7. Ontwikkel een mini-samenleving: zie de school als een oefenplaats voor maatschappelijke vaardigheden.
  8. Bied een ‘gereedschapskist’: voorzie leerlingen van tools om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Integreer deze gereedschapskist in een uniform verwachtingsmodel.
  9. Koppel aan schoolvisie: zorg dat het verwachtingsmodel aansluit bij de bredere visie en waarden van de school.
  10. Bevorder positief gedrag: focus op het ontwikkelen van sociaal aanvaardbaar gedrag door positieve bekrachtiging.
Literatuur

Het radio-interview is via onderstaande link te beluisteren:
https://www.vrt.be/vrtmax/luister/radio/d/de-wereld-vandaag~11-10/de-wereldvandaag~
11-28914-0/fragment~fe9bf8fa-cd0e-4b26-aa15-
9335d7b3ad4a/?utm_campaign=web-migratie&utm_medium=redirect&utm_source=radio1-be

image_pdfDownload artikel

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *