fbpx

Wat is formatief handelen (niet)?

Formatief handelen is een begrip veel in het onderwijs wordt gebruikt. Op veel scholen en opleidingen wordt gewerkt aan formatief handelen. Toch zijn er ook nog veel misvattingen over het begrip. Wat is formatief handelen nu precies? Waarom is het belangrijk? En hoe kun je er mee aan de slag? Daarover alles in dit artikel.

Wat is formatief handelen?

Formatief handelen kan worden gedefinieerd als: ‘alle activiteiten die studenten en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van studenten in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen’ (Wiliam & Leahy, 2015)’. Het gaat om didactische handelingen die zowel jou als docent als je leerlingen of studenten helpen inzicht te krijgen in waar zij staan, ten opzichte van de beoogde leerdoelen of leeruitkomsten, en bijbehorende succescriteria. Op basis daarvan kunnen geïnformeerde vervolgacties worden gekozen. Deze vervolgacties kunnen komen van jou als docent (bijvoorbeeld feedback geven) of van de student of leerling (bijvoorbeeld extra oefenvragen maken). Formatieve handelingen hebben dus géén summatieve waarden en horen dus ook niet verplicht te zijn.

Alle activiteiten die studenten en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van studenten in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen;

Wiliam & Leahy, 2015
Misvattingen over formatief handelen

Over wat formatief handelen is zijn veel misvattingen. Eén misvatting is dat je bij formatief handelen geen cijfer kunt geven. Je zou ook voor formatieve handelingen een cijfer of andere type duiding kunnen geven. Wel heeft dit in dit regelen weinig meerwaarde én kan het het leren in de weg zitten. Een andere misvatting is dat er een verschil is tussen formatief handelen, formatief toetsen of formatief evalueren. Het zijn allemaal synoniemen: vertaling van het Engelse begrip ‘formative assessment’. Je kunt dus ook prima spreken van het ’toetsen van leerlingen of studenten’. Een toets vertaald zich letterlijk naar ‘een brug tussen didactiek en leren‘ (Wiliam, 2021), al wekt dat soms andere associates op. Meer misvattingen kun je lezen in dit artikel over misvattingen over formatief handelen.

Er zijn verschillende modellen die helpen inzichtelijk te maken wat formatief handelen is. Twee voorbeelden zijn de formatieve toetscyclus (Gulikers & Baartman, 2017) en het model van de vijf formatieve strategieën (Wiliam, 2009):

formatieve toetscyclus
Figuur 1. Formatieve toetscyclus (Gulikers & Baatman, 2017)
Figuur 2. Vijf formatieve strategieën (Wiliam, 2009)

Waarom zou je formatief handelen?

Formatief handelen kan bijdragen aan betere leerprestaties, hogere motivatie en het zelfregulerend leren van je leerlingen of studenten. Het kan bijdragen aan de leerprestaties omdat goede formatieve handelingen je leerlingen of studenten helpen de leerstof actief te herhalen en rijke feedback geven. Diezelfde handelingen kunnen ook de motivatie verhogen. Allereerst kan er doormiddel van het aandacht besteden aan de handelingen of producten van medeleerlingen of studenten de overtuiging groeien ‘als zij het kunnen, dan kan ik het misschien ook wel’. Ten tweede kunnen complex onderdelen in stukjes worden gehakt, zodat er succeservaring kan worden geboden.

Tegelijkertijd kan de motivatie worden vastgehouden door de leerstof juist steeds wat moeilijk te maken op basis van wat leerlingen of studenten al kunnen. Dit wordt ook wel scaffolding genoemd. Tot slot kan formatief handelen bijdragen aan het eigenaarschap van leerlingen of studenten. Doordat zij inzicht krijgen in waar zij staan ten opzichte van de boogde leerdoelen of leeruitkomsten kunnen zij beter zelf keuzes maken voor hun leerproces.

Formatief handelen kan bijdragen aan betere leerprestaties, hogere motivatie en meer eigenaarschap van leerlingen of studenten.

Van der Ploeg & Engen, 2022
Waardevolle informatie

Naast het leereffect voor leerlingen en studenten heeft formatief handelen ook tot doel om jou als docent inzicht te geven in waar zij staan. Dit zodat je hier je onderwijs op kunt aanpassen. De activiteiten geven jou informatie over het leren, op basis waarvan je bijvoorbeeld kunt bepalen om extra uitleg te bieden. Of door te gaan naar het volgende onderdeel of juist geïnformeerd kunt differentiëren. Zo kan goed formatief handelen zorgen voor een goede inzet op de leerfunctie, beslisfunctie en evaluatiefunctie en toetsing.

Functies van toetsing
Figuur 3. De drie functies van toetsing (Van Schilt-Mol, 2021)

Het uiteindelijke doel is om leerlingen of studenten tot goed leren te laten komen door hen kwaliteitsbesef bij te brengen. Zo werk je stap voor stap toe naar een betekenisvolle, summatieve beslissing.

Hoe kun je je er mee aan de slag gaan?

In de basis is formatief handelen niet ingewikkeld: het gaat om het inzetten van leeractiviteiten oftewel werkvormen die leerlingen of studenten helpen om inzicht te krijgen in waar zij staan ten opzichte van de beoogde leerdoelen of leeruitkomsten. Zo kun je bijvoorbeeld op deze 6 manieren voorkennis activeren om te onderzoeken en laten inzien wat zij al kennen. Een andere leeractiviteiten is uitgewerkt voorbeelden tonen en hen die vergelijkend laten beoordelen. Ook kun je checken op begrip maken met deze 7 werkvormen. Wil je nog meer werkvormen? Bekijk dan deze toolbox vol inspiratie.

Een goede formatieve werkvorm geeft je leerlingen of studenten informatie over waar zij staan ten opzichte van de leerdoelen of leeruitkomsten én helpt hen keuzes te maken voor vervolgacties.

Je kunt formatief handelen verstevigen door coöperatief leren toe te passen Dit kan bijvoorbeeld door groepsgewijze feedback in te zetten. Een voorbeeld hiervan is het toepassen van live beoordelen. Dit is een werkvorm waarbij alle leerlingen of studenten hun antwoorden op een centrale plek verzamelen, zoals een digitaal document of Padlet. Die worden vervolgens klassikaal worden besproken. Een ander voorbeeld is het inzetten van peerfeedback, waarbij groepsgenoten elkaar feedback geven op elkaars producten of handelingen. Meer werkvormen kun je vinden in dit artikel over groepsgewijze feedback.

Wil je weten in hoeverre je als team bezig bent met formatief handelen? Download dan eventueel deze vragenlijst om samen in te vullen en er op te reflecteren.

Formatief handelen ontwerpen

Wil je dat formatieve handelingen echt waardevol zijn, dan is het belangrijk om bewust keuzes te maken in waarom en wanneer je welke leeractiviteit inzet en wat de mogelijk vervolgacties kunnen zijn. Het vraagt om bewuste ontwerpkeuzes in je curriculum. Zo wil je bijvoorbeeld de feedback zo organiseren dat het helpt om te leren en de leeractiviteiten het zo plannen van de activiteiten dat er voldoende leerruimte is om tot diep leren te komen.

Figuur 4. Leerflow, onze gratis formatieve tool

Om te helpen bij het ontwerpen van formatief handelen hebben we in samenwerking met de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) een werkwijze ontwikkelt genaamd Leerflow. Doormiddel van vijf ontwerpstappen werk je toe naar een krachtig formatief ontwerp. Dit kan zowel op papier als in onze gratis digitale tool kan. Meer over deze tool kun je lezen in dit artikel over leerflow. Direct aan de slag met onze tool? Bezoek dan https://leerflow.nl.

Meer weten?

Wil je meer weten over formatief handelen? In het artikel hierboven hebben gelinkt naar veel relevante artikelen. Daarnaast kun je ook bezoeken:

image_pdfDownload artikel

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vernieuwenderwijs

Als Vernieuwenderwijs helpen we scholen en opleidingen te komen tot krachtig onderwijs. Dit doen we door diensten en producten te bieden op het gebied van visie, curriculumontwerp, toetsing en didactiek.

Nieuwsbrief

Elke week onze artikelen & interessante linkjes ontvangen?

Please wait...

Bedankt, je staat op onze mailinglijst!

Contact

Vernieuwenderwijs B.V.
Kerkenbos 1344
6546 BG Nijmegen

📞 Wessel: 06 194 02 982

📞 Michiel: 06 193 37 715

✉️ info@vernieuwenderwijs.nl

© 2024 · Vernieuwenderwijs