Differentiëren bij formatief handelen: 5 stappen

Differentiatie is tegenwoordig een hot topic omdat we graag onderwijs op maat willen maken. Maar kan dat? En is dat echt nodig? Wat betekent differentiatie eigenlijk? Heel letterlijk genomen betekent differentiatie in onderwijs dat de instructie wordt afgestemd op de individuele behoefte van studenten (Eysink & Schildkamp, 2021). Waar we in eerdere artikelen ingingen op hoe je kan differentiëren op inhoud, vorm of proces, gaan we in dit artikel in op hoe je dat kan doen door middel van formatief handelen.

Waarom differentiëren?

Voor we in formatief handelen duiken is het belangrijk om te weten waarom je zou moeten differentiëren in de les? Simpelweg zijn er drie belangrijke redenen (Hattie & Timperley, 2007; Tomlinson, 2017):

1. Elke student is anders
2. Je wilt als docent flexibele instructie kunnen geven
3. Je wilt de lesinhoud aanpassen aan je student

Een recente meta-analyse liet zien dat aangepaste instructie kan leiden tot de verbetering van leren en prestatie van studenten (Deunk et al. 2018; Hattie 2009; Hattie and Timperley 2007; Scheerens et al. 2007; Smale-Jacobse et al. 2019). Echter dit valt of staat met hoe professioneel vaardig een docent is want het moet immers geïmplementeerd worden in de praktijk.

Om instructie effectief aan te passen aan de leerbehoefte van de studenten moeten docenten zich bezighouden met activiteiten die verband houden met formatief handelen en differentiatie. Je wilt immers dat formatief handelen leidt tot verbeterde instructie en differentiatie tot uitdagend en motiverend onderwijs (Eysink & Schildkamp, 2021).

Als docent willen we graag dat onze studenten groeien en bloeien. Wanneer we dit willen dan zouden de studenten ook de tijd (leerruimte) moeten krijgen om dit te doen. Als docent plant je het zaadje en geef je die water, het zaadje groeit en bloeit en zo ontstaat er een bloem. Best een belangrijke taak voor de docent dus.

Geïnformeerde differentiatie

Om dit effectief te kunnen doen zal je de data die je verzamelt tijdens de les moeten gebruiken om je instructie aan te passen aan de behoefte van de student. Dit is geen lineair proces maar een cyclisch proces van het verzamelen van datapunten, het zou constant moeten gebeuren. Deze datapunten kunnen van alles en nog wat zijn, van gesprekken tot korte kennisquizjes tot pitches in de klas. Als docent begeleid je het leerproces van studenten, je controleert de data om de leerbehoefte van je student te identificeren. Op basis hiervan maak jij een geïnformeerde beslissing over instructieve aanpassing. Vervolgens stuur je het proces van de studenten een bepaalde richting op.

Het is hierbij belangrijk om gedetailleerde en duidelijke instructie te geven in combinatie met feedback. Kortom, de output van deze datapunten is je input voor de volgende les en dit vergt een benadering van de docent waarbij je proactief je curriculum, lesmethode, bronnen, leeractiviteiten en eindproducten kan aanpassen aan de behoefte van de lerende (Tomlinson & Imbeau, 2010).

5 stappen voor het curriculum

De volgende vijf stappen van formatief handelen en differentiatie kunnen helpen om dit te implementeren in je eigen curriculum:

Stap 1: Leerdoelen & Succescriteria

Geen enkele les kan goed voorbereid worden als we het beoogde leerdoel niet in acht nemen. Onbewust willen we als docenten leuke lessen voorbereiden om onze studenten te engageren, hierdoor verliezen we soms het doel uit ogen. Zorg dat het leerdoel voor studenten en voor jezelf altijd helder is. Waar gaan we naartoe? En nog belangrijker; hoe maken we het leren zichtbaar? Welke succescriteria horen hierbij?

Stap 2: Verzamelen van gegevens

Verzamel zoveel mogelijk gegevens van je studenten tijdens de les. Dit kan door middel van een pre-test, om te toetsen wat de voorkennis is alvorens verder te gaan met de stof. Dit kan een korte kennisquiz zijn aan het einde of een groepsdiscussie. De keuze is reuze, kies vooral een werkvorm uit die past bij jou en je studenten. Het doel van het verzamelen van gegevens is dat het jou inzicht geeft in waar de studenten nu staan en waar ze naartoe moeten. En anderzijds is het voor de studenten ook fijn om te weten hoe ze ervoor staan. 

Stap 3: Identificeren van leerbehoefte

Zoals in stap 2 werd aangegeven is het doel van het verzamelen van gegevens dat je inzicht krijgt in de leerbehoefte van je studenten. Daar hoort onlosmakelijk het identificeren van de leerbehoefte bij. Het is hierbij belangrijk dat je de sterke en zwakke punten van studenten in kaart brengt. Studenten die al wat verder zijn in het proces kunnen gebaat zijn bij meer complexere taken dan studenten die nog niet zover zijn. Een pre-assessment kan helpen om inzicht te krijgen in wat de leerbehoefte van je student is (Smets & Struyven, 2018).

Stap 4: Implementeren van gedifferentieerde instructie

Je kan aan de slag met de instructie als je de leerbehoefte van je studenten hebt gedetermineerd. Je instructie bereid je voor op basis van het beoogde leerdoel, hoe studenten hier naartoe kunnen werken en hoe ze beoordeeld worden op wat ze hebben geleerd. Aan deze beoordeling hoeft geen beslissing aan vast te zitten, het is een beoordeling om te bepalen hoe het leerproces verder wordt vormgegeven. Onthoud hierbij dat een goed leerdoel de kennis, het begrip en de vaardigheid van de student zou moeten uitbreiden op een manier die overeenkomt met de leerbehoefte van de student. Elk student moet de kloof overbruggen tussen wat bekend en onbekend is. Als de leerstof geheel onbekend is, zal er dus extra hulp geboden moeten worden. Het is hierbij belangrijk om uitdaging te bieden en te zorgen dat de student genoeg succeservaring kan opdoen. 

Stap 5: Studenten betrekken bij formatief handelen

Als je studenten betrekt bij het leerproces en het stellen van succescriteria, zullen studenten zich gemotiveerder voelen om mee te doen (Fletcher & Shaw, 2012). Je kan hier examplars voor inzetten. Geef je studenten 4 goede (maar geen perfecte) voorbeelden waarmee ze aan de slag kunnen gaan. De voorbeelden die je gebruikt moeten verschillende dimensies van kwaliteit laten zien waardoor studenten kritisch aan het denken gezet worden. Jullie kunnen dan klassikaal (of in kleinere groepen) met behulp van peerfeedback of self-assessment de sterke en zwakke punten van deze voorbeelden bespreken zodat studenten inzicht krijgen in wat zij belangrijk vinden en wat jij belangrijk vindt als docent. Zo kunnen ze dan zelf zicht krijgen op hun leerproces richting het leerdoel en succescriteria.  

Hopelijk kunnen de tips in dit artikel je helpen om formatief handelen en differentiatie bewust in te zetten in de praktijk. Succes 😊